Bizim uzun zamandır üstünde durduğumuz konulardan bir tanesi. İnsani konulara gelince biz kendi tutumumuzu söyledik, önerilerimizi de söyledik. Taraflar anlaşamadı, daha sonraki süreçte biz uzun uzun çabalar sarf ettik. Biz her iki ülkenin dışişleri bakanlarıyla temastaydık. Bu maalesef başarılamadı bugüne kadar. Her iki taraf birbirini suçluyor, iki taraf da koridorların kendi tarafına doğru açılmasını istiyor. Paralı askerler var, Çeçenler var her iki tarafta da, yabancı savaşçılar da var. En büyük zorluk burada altyapı çöktü. Mobil telefonlarla görüşmek mümkün değildi. Biz BM'yi devreye soktuk onların uydu telefonlarıyla iletişim kurduk. 120 civarında vatandaşımız buradan ayrıldı. Şu anda orada 30 civarında vatandaşımız var.
Ukraynalıların Rusya tarafına gitmesi söz konusu değil. Sivilleri ne tarafa gitmek istiyorsa o tarafa doğru güvenli bir koridor açılması lazım. Umarım bu sefer bu gerçekleşir ve sahadaki gruplara da sözü iki tarafın da geçer. Birçok konvoy geri dönmek kaldı, çok tehlikeli bir durum.
UKRAYNA'DAKİ UÇAKLARIN DURUMU
Ukrayna hava sahasının açılması lazım, şu anda kapalı. Her iki tarafla da temastayız, hava sahası açıldığında bizim uçaklarımız oradan kalkacaklar. Uçaklarımız durumuyla ilgili bir tehlike yok, günlük bilgiler de alıyoruz.
GARANTÖRLÜKTE BEKLENTİ NEDİR?
Bu konu tam anlaşılmadan kesin yorumlar yapmak doğru değil. Rusya'nın Batılı ülkelerin garantörlüğüne karşı çıktığına dair bilgiler de doğru değil. Ukrayna'nın teklifi P5+Almanya ve Türkiye'ydi. Rusya'nın buna itirazı olduğuna dair bugüne kadar bir itirazı oldu mu? Tam tersine Ruslar Almanya ve Türkiye'nin garantör olmasına karşı değiliz dediler. Farklı ülkeler de zikredildi. Bizim İstanbul'da edindiğimiz izlenim şu; P5+Almanya ve Türkiye'ye ilaveten Kanada da var.
TÜRKİYE ASKER GÖNDERECEK İDDİALARI
Sonuçta bu ülkelerin ismi zikredildi ve gönüllü olarak katılmak isteyen ülkelere de bunun açık olduğunu gördük. Ukrayna, NATO'ya üye olmayacağım ama benim güvenliğimin garanti edilsin diyor.
Bugün hatırı sayılı bir gazete Türkiye'nin oraya asker göndereceğini söylüyor. Böyle bir şey yok.
Türkiye savaşın içine hemen girecek gibi yorumlar doğru değil. Yorum yapabilmek için iki taraf arasındaki mutabakatı görmek lazım. Kendi aralarında da çok ciddi sorun olmadığını görüyorum.
BARIŞ GÖRÜŞMELERİ NEREDE DEVAM EDECEK?
İlk müzakereler başlarken Belarus'ta, Ukrayna Türkiye'de olmasını istiyordu. Biz Ukrayna'ya dedik ki 'Bir an önce başlamanız lazım' Dışişleri Bakanı Kuleba bu tavsiyelerimizi dikkate aldığını söyledi. Bundan sonraki süreçte görüşmelerin İstanbul'da olmasını tercih ederiz. Dürüst bir arabulucu ve ev sahibi olarak ve kolaylaştırıcı bir ülke olarak. Liderler düzeyinde de toplantıya ev sahipliği yapmak isteriz. Önemli olan iki tarafın bir araya gelmesi ve kalıcı bir barışa gidecek süreci başlatmalarıdır.
ATEŞKES VE BARIŞA NE KADAR YAKLAŞILDI?
Antalya'daki toplantı ilk defa Dışişleri Bakanlarının bir araya gelmesinden dolayı önemliydi. İstanbul'daki toplantıda da bazı konuları artık müzakere etmiyorlar, bunların uygulaması nasıl olacak. Bunu müzakere ediyorlar. Yakınlaşmalar var ama iki taraf nihai kararını vermesini bekliyorlar. En zorlu konulardan ikisi de Kırım ve Donbass'ın statüsü. Herhangi bir anlaşma yapıldığı zaman bu anlaşma meclislerden de geçecek, hatta Ukrayna'da referanduma gidilecek. Rusya'ya baktığımızda daha homojen olduğunu görüyoruz. Rusya'da referanduma gidilecek mi gidilmeyecek mi bilmiyoruz. Ukrayna halkı referandumda hayır derse bu kadar çaba boşa gider.
SAVAŞ DAHA UZUN SÜRE DEVAM EDER Mİ?
Kolay olsaydı bu konular bugüne kadar anlaşma sağlanırdı. bu hassas konular silahlar altında müzakere edilmez, ateşkesin olması lazım. Bazı konuları liderlere bırakmak lazım, bazı konuları belki zamana bırakmaları lazım. Önce bir ateşkes, sükunet olsun. Diğer atılacak adımlar atılsın. Avrupalılara da söylüyoruz, ateşkes olduğu zaman yaptırımların kalkması da masada olacak. Hangi yaptırımlarda bir gevşemeye gidilebilir? Karşılıklı şartlar olacak, Avrupalı dostlarımıza da bu konuda hazırlıklı olmaları konusunda tavsiyelerde bulunuyoruz. Kırım ve Donbass konuları hassas, buna iki ülke karar verecek.
Ortadaki tabloda herkesin üzerine düşen, yapması gereken durumlar var. Ateşkes oldu, bundan sonra ne olacak? Kalıcı bir barış için ne yapılması gerekiyor? Bu konularda da müzakere ediyoruz. Bu konuda hazırlıklı olmalarını şimdiden söylemek bizim görevimiz. Herkesin üzerine düşeni yapması gerekiyor.
ABRAMOVİÇ'İN İSTANBUL'DAKİ GÖRÜŞMEYE KATILMASI
Bizim gibi kenarda, aynı sıralarda durdu. Savaşın ilk gününden bu yana çaba sarf ediyor. Çabalarını tüm dünya görüyor. Ukrayna da olmlu şeyler söylüyor. Yaptırım uygulanan oligarklar listesinde AB'de ve ABD'de yok. Bir tek İngiltere birtakım kararlar aldı. Kağıt üzerindeki müzakereler önemli. Liderler arasında, ülkeler arasında açık olması gereken kanallar var. Abramovich'in faydalı bir noktada olduğunu görüyoruz. Resmi ve gayri resmi kanalların olması son derece doğaldır. Bizim Rusya ile gergin sürecimiz oldu. Bazı iş adamlarının o süreçte katkı sağladığını sizler de bileceksiniz.
DOĞU AKDENİZ'İN ÖNEMİ BİR KEZ DAHA ANLAŞILDI
AB, Rus enerjisine bağlı. ABD, AB'yi bundan kurtarmak istiyor. Türkiye'nin kısa sürede Rusya'nın alternatigfi olacak kaynakları Avrupa'ya kısa vadede ulaştırması mümkün mü?
Kısa vadede mümkün değil. Ama herkes şimdi enerjide çeşitliliğin şart olduğunu düşünüyor. TANAP projesi var, TAP var. Bu projelerin kapasitesinin genişletilmesi gündemde. Irak'tan iki petrol boru hattı var. Biri DAEŞ tarafından tahrip edilmiş durumda.
Doğu Akdeniz'in önemi burada anlaşılıyor. Ekonomik güzergah Türkiye'dir. İsrail ile atılan yeni adımlar sayesinde, Berat Bey döneminde baya bir aşamaya gelinmişti. Hem Filistin hem İsrail'e mayısın ortasında bir ziyaretimiz olacak. Tarih netleşmeye başladı. Bu bölgedeki gazın da Türkiye'deki boru hatlarına bağlanarak Avrupa'ya aktarılması planlanıyor.
Kısa süreçte ikamesi zor. Bizim dışa bağımlılığımız azalıyor. Alternatif enerji, yenilenebilir enerjiye yatırımlarımız var. Enerji Bakanlığımız daha güvenli ve pratik yöntemleri görüşüyoruz. Enerji bağımlılığımızı azaltmamız lazım. Sakarya Gaz Sahasındaki doğalgazı 2023'te Türkiye'ye geitirlmesi ile Türkiye önemli bir noktaya gelecek.
AB-ABD-TÜRKİYE İLİŞKİSİ
Türkiye Avrupa güvenliğine en çok katkı sağlayan ülke. Bunu bütün dünya görüyor, AB de görüyor. ABD'nin de, Avrupa'nın da bunu görmesi lazım. Genelde ihtiyaç olduğunda yaklaşıyorlar, sonra uzaklaşıyorlar. Böyle davranarak küresel aktör olabilir mi Avrupa Birliği?
Türkiye ile ilişkilerde bunları unutmamaları lazım. Gümrük Birliği'nin revizesi konusunda ne engel var, tamamen siyasi... Bu ülkelerin Türkiye ile ilişkilerini geniş açıdan bakaran geliştirmesi gerekiyor. Türkiye ile ilişkinin kimseye zarar olmaz.
TÜRKİYE'NİN AB'YE KATILIMI SÖZKONUSU MU?
AB genişlemeye karar verirse mümkün. Ama birtakım AB ülkeleri buna karşı.
F-16'LARIN MODERNİZASYONU KONUSUNDA ABD İLE GELİNEN SON DURUM
Batı'da Türkiye'ye kısıtlamaları kaldıralım görüşü ağır basıyor. Bayraktar TB-2'ye Karabağ savaşı nedeniyle lens vermeyen firma iflas etti. Kanada bile artık bu tutumu değiştirelim noktasında.
Müttefikinize siz kısıtlama yapıp, kongrenizin arkasına sığınırsanız bu doğru değil. Siz müttefikinize bunları karşılamazsanız, başka yerden aldığımızda tavır takınamazsınız. Biz pozitif ayrımcılık falan istemiyoruz. Yok S-400, F-35'in sistemine girermiş, bunlar hikaye.
TÜRK-ERMENİ İLİŞKİLERİNDE SON DURUM
Azerbaycan ile yakın ilişki içinde olmamız önemli. Azerbaycan'ın bu süreci desteklemesi önemli. Aliyev, istişaremizde bunu güçlü şekilde destekledi. Azerbaycan ile istişaresiz radikal konularda adım atmamız sözkonusu değil. Bu işin doğasıdır. Savaş bitti, artık bundan ders alınmalı. Kafkasya'nın istikrarı için adım atılmalı. Hem biz, hem Azerbaycan sınırlarımızı açarız. Ermenistan ile ilişkiler de düzelir. Biz seçimden sonra pozitif mesajların yanı sıra özel temsilciler görevlendirdik. 2 kere yüz yüze geldiler. Sürekli telefondalar. Güven artırıcı adımlar attık. Uçuşlar başladı. Nehirlerdeki kaymalar konusunda hangi adımlar atılabilir? Demiryolu için fizibilite çalışmaları var. Siyasi temaslar da var. Ermenistan Dışişleri Bakanı Antalya Diplomasi Forumu'na geldi. Ben 3'lü bir araya gelelim istedim, Antalya'da mümkün olmadı. Ermenistan bize ve Azerbaycan2a takındığı tavırlar nedeniyle kendini izole etmişti. Her şeyin bir günde normale dönmesi mümkün değil.
İSRAİL İLE BÜYÜKELÇİLER YOK, BÜYÜKELÇİ ATANMASINA NE KADAR YAKINIZ?
Cumhurbaşkanı Herzog ziyaretinde Cumhurbaşkanımız ile Dışişleri Bakanları düzeyinde bunun görüşülmesi konusunda mutabık kaldı. Şimdi biz bunu mevkidaşım ile görüşeceğiz. İsrail ile ilişkilerimizin normalleşmesini Filistin çok istiyor. Filistin Cumhurbaşkanı bunu Cumhurbaşkanımıza söyledi. Filistin şunbu çok iyi biliyor, Türkiye-İsrail ilişkileri iyi olursa, çözüm için Türkiye büyük katkı sağlar. İki devletli çözüm için üzerimize düşeni yapacağız.
SUUDİ ARABİSTAN İLE GÖRÜŞMELER
Dışişleri Bakanları Türkiye'ye gelecekti. Çok yoğunluk var, takvimi netleştiremedik. Yargı işbirliği daha iyi bir noktaya geldi. İlişkilerin normalleşmesi konusunda, bizim siyasi, ekonomik veya bir başka şekilde Suudi Arabistan'a olumsuz birr tavrımız olmadı.
AFGANİSTAN'DA GELİNEN SON NOKTA
Dünyada her şey çok hızlı değişiyor. Bir haftada değişimi görüyoruz. Kızların okulların açılması ile ilgili bir geri adım attılar, bu yanlış. Bu yanlıştan dönmeleri gerekiyor. İnsani yardımlarımız gidiyor. Havalimanının işletilmesi konusunda, Türkiye-Katar ortaklığı ile kurulan şirket Taliban ile anlaşamadı. Taliban'ın sergilediği tavrı değiştirmesi gerekiyor. Eğer şartlarda anlaşırsak işletiriz. Anlaşamazsak kusura bakmayın deriz. İnsani yardımı yaparız. Ama bu havalimanı, dünya ile bağlantı kopmaması için gerekli.
