Yıpranma ile erken emeklilik imkanı! Yıpranma payı kimleri kapsar?

Doğum ve askerlik borçlanması, kısmi yaştan emeklilik gibi yöntemlerin dışında erken emeklilik imkanı sağlayan bazı meslekler bulunuyor. 'Yıpranma' dediğimiz, kanunun ise Fiili Hizmet Süresi Zammı (FHSZ) diye tarif ettiği bu avantaj, çalışılan sürelere belli oranda gün eklenerek ve işe girişi geriye çekerek emeklilik imkanı sağlıyor. Yani 1 yılda 12 ay çalışmış birisi 15 ay çalışmış gibi kabul ediliyor ve işe giriş tarihi de 3 ay geri çekiliyor.

AĞIR İŞLER İLK SIRADA
Bu sistemi genelde ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanlara yönelik bir uygulama olarak görüyoruz. Mesleklerin listesi 5510 sayılı Yasa'nın 40. Maddesi'nde bulunuyor. 15 iş dalında belirlenen mesleklerin bir kısmı özel sektör kolları iken, kamu kurumları da bulunuyor. Eğer yılın tamamını FHSZ kapsamında çalışarak geçirmişseniz o zaman mesleğinize göre hak ettiğiniz süre priminize ekleniyor. Örnek verirsek; kurşun ve arsenik işinde FHSZ için 90 gün belirleniyor. İşçiler 360 gün bu kapsamda çalıştığında, prim gününe 90 gün daha ekleniyor. Yılın bir bölümünü bu kapsamda çalışmışsanız o zaman şu formül devreye giriyor: FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 90 / 360 = Eklenecek gün sayısı. Örnekle tekrar anlatalım. İşçi eğer yılın yarısını FHSZ kapsamında çalışmış diğer yarısını yıpranma kapsamı dışında çalışmışsa, yukarıdaki formüle göre yıpranma günü; 180 x 90/360 = 45 gün olarak belirleniyor.

SÜRE SINIRI VAR
Yıpranma hesabında her meslek için belirlenen süre sınırları da bulunuyor. Bu süre 5 yılı geçemiyor. Yani ne kadar çalışırsanız çalışın, alabileceğiniz ek süre 5 yıldan fazla olamıyor. Bir istisna bulunuyor. O da Türk Silahlı Kuvvetleri, MİT ve Emniyet mensupları için bu süre 8 yıla kadar çıkıyor. Yaş indiriminden yararlanmak için yeraltındaki işlerde çalışanlar için 1800 gün, diğer sigortalıların ise 3600 gün FHSZ kapsamında çalışmış olmaları gerekiyor. FHSZ kapsamındaki bir sektörde çalışmış olmak yetmiyor. Belirtilen işi yapmak gerekiyor. Yani çimento fabrikasında sekreter olan birisi yıpranmadan yararlanamıyor.

FHSZ NASIL DEĞERLENDİRİLİR?
Yıpranmaya hak kazanan sigortalılar için çalışma sürelerinin her 360 günü için;
60 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 60/360),
90 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,25),
180 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,50), formülü uygulanıyor.

YAŞTAN NASIL DÜŞÜLÜR?
Fiili hizmet süresi zammının yarısı, 3 yılı geçmemek üzere emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir. Ancak, yaş haddi indirimindeki süre sınırı yeraltı işlerinde çalışanlar için uygulanmaz. Sigortalıların farklı fiili hizmet süresi zammına tabi işyerinde çalışması halinde, yaş haddinden indirim yapılması için gerekli olan 3600 günün tespitinde tüm işyerlerinde geçen hizmetler dikkate alınır.

FARUK ERDEM SORULARINIZI CEVAPLIYOR - TAKVİM'E SORUN

ekonomi@takvim.com.tr

TRAFİK CEZASI ÇALIŞANA AİT / SİZDEN GELENLER

İşyeri tarafından tarafıma tahsis edilen arabayı şirketin özel işlerinde kullanmaktayım. Trafik cezası yersem bu cezayı kim ödemeli? (İsmi saklı)
İş Kanunu'na göre, işçinin işini özenle yapma yükümlülüğü bulunmaktadır. Sizin şahsi bir hatanızdan dolayı şirket zarara uğramış ise uğranılan bu zarar size rücu edilebilir. Ancak bu gerekçe ile işveren sizi tazminatsız işten çıkaramaz. Ama sürekli hata yapıyor iseniz ve bu durum da yaptığınız işi etkiliyor ise bu konuda yazılı olarak uyarıldığınız halde hata yapmaya devam ediyorsanız işveren haklı nedenle sizi işten çıkartabilir. Bu durumda da tazminat ödemez.

İHBAR SÜRESİ TANINMALI

Bir işyerinde 8 ay çalıştım. İşyerim beni işten çıkarttı. Tazminat hakkım var mı? Kaan SUBAŞI
4857 sayılı İş Kanunu'nun 17'nci maddesi gereğince iş sözleşmesini fesih etmek isteyen taraf; feshi yazılı olarak ve çalışma süresinin gerektirdiği bildirim süresine bağlı kalarak diğer tarafa iletmekle yükümlüdür. Yani işçisine işten çıkarmadan önce gerekli süre içerisinde ihbar etmek şartıyla sözleşmesini fesih edeceğini bildirmek zorundadır. Aynı durum işçi içinde geçerlidir. İşten ayrılmadan önce yine gerekli süre içinde işçi, işten ayrılacağını bildirmek zorundadır. Bu şartlara uymayan işçi veya işveren ihbar tazminatı öder. İş sözleşmeleri;

İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,
İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,
İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,
İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra feshedilmiş sayılır. İş sözleşmesini belirlenen bildirim sürelerine uymaksızın fesih eden taraf, söz konusu sürenin ücretini ihbar tazminatı olarak diğer tarafa ödemek durumundadır. Bildirim süreleri bölünemez, kısmen uygulanamaz. Böylesi bir uygulama halinde, tüm bildirim süresi esas alınarak ihbar tazminatı ödenmesi gerekecektir.

ÇOĞUL GEBELİKTE DE AYNI

İlk hamileliğimde ölü doğum yaptım. İkinci hamileliğimde ikiz bebeğim oldu. Doğum borçlanması yapmak istediğimde, kaç çocuk ödemesi yapmam gerekir? Gaye ALTUNGÜNEŞ
Doğum borçlanmasından amaçlanan, kişiye doğum nedeniyle çalışmadığı süre için borçlanma hakkı verilmesidir. Bu nedenle de önemli olan doğum sonrası çalışmadığı süre olup, doğumun tek veya çoğul olmasının önemi bulunmuyor. İkiz ya da üçüz doğum halinde de sadece iki yıl borçlanma yapılabiliyor. Ayrıca çocuğunda yaşaması gerekiyor.