Türkiye'de emeklilik sisteminde aylık ödenen dosya sayısı 16 milyona ulaşmış durumda. Kurumların SGK çatısı altında birleşmesine rağmen norm birliği olmaması da sorunları artırıyor. Emekli maaş bağlama sisteminin artık yeni döneme uygun hale gelmesi gerekiyor.
SORUN 1: Maaş bağlama sisteminde kullanılan üç dönem ayrı hesaplama emekliler arasında farklılıklar oluşturuyor.
ÇÖZÜM ÖNERİMİZ: Aylık bağlama sistemi üçlü karma yapıdan kurtarılmalı, tek oran ve güncelleme ile sadeleşmelidir. Emekli aylığı hesaplanırken uygulanan üçlü yapı, sistemi karmaşıklaştırıyor. Bu hesaplamalar üç ayrı kanuna göre yapılıyor. Bu üç ayrı hesap toplanıp emekli aylığı ortaya çıkarılıyor. Dolayısıyla bu karma sistem hem hizmeti alanın hem de hizmeti verenin kafasını karıştırıyor. Çok değişken olmayan güncelleme katsayısı ve aylık bağlama oranıyla tek bir hesaplama yapılabilir. Böylece çok prim ödeyenin ve çok çalışanın daha yüksek maaş aldığı bir sistem ortaya çıkabilir.
SORUN 2: Çok prim günü olan, az maaş alabildiği için haksızlık yapıldığını düşünüyor. Yüksek prim ödemenin karşılığının olmaması algısıyla gerçek maaş gizlenerek gizli kayıt dışılık ortaya çıkıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİMİZ: Ödenen primlerin ana veriyi oluşturmaya devam edeceği ama çalışılan günün de maaşlarda etkisinin hissedileceği bir sistem sorunu çözecektir. OVP'de yer alan bu model, çok çalışıp yüksek prim ödeyen sigortalıların yüksek emekli aylığı almasını sağlayacaktır.
SORUN 3: 6 aylık enflasyona bakılarak yapılan artışlar, emekliyi enflasyona ezdirmeme gayesiyle yapılıyor. Ancak her dönem refah payı eklenmesi gündeme geliyor ve bu tartışmalara yol açıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİMİZ: 6 aylık enflasyon kadar yapılan artışlar yerine her ay bir önceki ayın enflasyonu kadar yapılacak artış, emekli aylıklarındaki erimeyi önleyeceği gibi, refah payı gibi tartışmaları ortadan kaldıracak, değişen güncelleme katsayısı sorununu da çözecektir.
SORUN 4: Dilekçe tarihi bağlanacak aylığı değiştiriyor. Bu da belli dönemlerde yığılmalara yol açıyor. 2024-2025 arasındaki yüzde 30 farkta olduğu gibi 'emeklilerin maaşı düşürülüyor' yalanının yayılmasına yol açıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİMİZ: Maaş bağlanırken kullanılan güncelleme katsayısı yıldan yıla aylıkları da değiştiriyor. Örneğin 2024 yılında uygulanacak güncelleme katsayısı 2025'ten yüksek. Bu da yaklaşık yüzde 30 daha fazla maaşa yol açıyor. Belirlenecek ortalama bir güncelleme katsayısı (asgari ücret ya da memur maaşları gibi parametre kullanılabilir) yıllar arasındaki aylık farklılıklarını da ortadan kaldıracaktır.
SORUN 5: Taban maaş uygulaması geniş kesimleri rahatlatırken her zam döneminde 'sıfır zam' sorununu ortaya çıkarıyor. Ayrıca taban maaşın hemen üstündeki aylık dilimlerinde rahatsızlığa yol açıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİMİZ: Son yıllarda emeklilerin kafasını karıştıran bir başka unsur da 'taban maaş' ve 'kök maaş' uygulaması oldu. Çalışma hayatı kısa sürmüş, kısmi ve malulen emekli olmuş ya da asgari ücretten prim yatırmış olanların emekli maaşı düşük kalmıştı. Bu emeklilere Hazine'den yapılan destek ile taban maaş şeklinde daha yüksek aylıklar ödendi, ödenmeye devam ediyor. Bugünkü rakamlara bakıldığında 6-7 bin lira aylığı olan bir emekliye 12 bin 500 lira ödeniyor. Taban maaşın hemen üstündeki maaş dilimleri de dikkate alınarak tek seferlik de olsa kademeli bir seyyanen artış yapılarak geniş kitlelerin ferahlaması sağlanabilir.
