Yıl 1991. Amerikan Siyaset Bilimi Topluluğu yıllık kongresini düzenleniyor. Açılış konuşmasında Başkan şöyle dedi. Artık NATO'nun günleri değilse de, ayları sayılıdır. NATO'yu var eden tehdit ortadan kalkmıştı.
Sovyetler Birliği yıkılıyordu. Dünya sistemi değişiyordu. Tehdit bitince NATO'ya da ihtiyaç kalmayacak ve yıkılacaktı. Bu mantığa göre Amerika tek süpergüç olduğundan artık Avrupalı devletler için tehdit Amerika olacaktı ve bu devletler Amerika'ya karşı birleşecekti.
Öyle olmadı.
NATO dağılmadı.
Aksine yayıldı.
Sistem tek kutuplu olmasına rağmen, kimse Amerika'ya karşı birleşmedi.
Ama uzmanların beklentisi dinmedi. Bu durumun "geçici bir an" olduğu veya bir "illüzyon" olduğu fikirleri dile getirildi. NATO dağılacaktı ama zaman alabilirdi. Kimisi açıkça zaman bile verdi. 15-20 yıl dedi. O süre bitti. Şimdi yeniden süre verilmiş. Yirmi yılı daha var diyorlar. E, daha ne olsun?
Toplamda elli yıl yapar. Zaten NATO'nun tarihi bu kadardı Soğuk Savaş bittiğinde.
Bitecek denilen bir o kadar daha yaşamış olacak.
Üyeler birkaç kez elden geçirdi NATO'yu. Yeni stratejik konseptler çerçevesinde Avrupa'nın Sovyetlere karşı savunulması için kurgulanmış ittifak için yeni görev bölgeleri ve yeni düşmanlar belirlemeye çalıştılar. Hatta kuruluş amacıyla hiç ilgisi olmayan coğrafyalarda bile kullanıldı. Afganistan savaşı buna örnektir.
Avrupa Birliği'nin doğuya doğru yayılması ile NATO'nun doğuya doğru yayılması doksanlarda birlikte olunca bu ikisinin birbirinin tamamlayıcı parçaları olduğu iddiası dile getirildi.
Hatta kimilerine göre NATO liberal dünyanın askeri gücüydü. Demokrasi, özgürlük gibi kavramların savunulması için kullanılabilirdi. Bu nedenle kimileri NATO'nun yeni dönemde bir düşmana karşı olmadığını bunun yerine liberal değerler için var olduğunu ve bu nedenle de yıkılmadığını iddia ettiler.
Fakat çok geçmeden bu iddia da boş çıktı. 2003 Irak Savaşı'nda NATO müttefiklerinin değerlerinin birbiriyle çelişebileceği görüldü. Değerleri çelişmese de çıkarlarının farklılık arz edebileceği de görüldü. Ortak değerlere sahip olmanın ortak çıkarlara sahip olmak anlamına gelmediği de ortaya çıktı.
NATO'nun dağılmaması meselesi neredeyse tüm alternatif açıklama biçimlerini tükete tükete bu günlere kadar geldi. Şimdi Trump döneminde konu tekrar açıldı. Trump seçim kampanyası dönemi boyunca "Avrupa'yı biz savunmak zorunda değiliz" dedi. "Avrupalılar NATO'ya daha fazla kaynak ayırmalı" dedi. Bu da Amerika'nın NATO'dan desteğini çekmesi durumunda dağılabileceği şeklinde yorumlandı. Fakat tarihin genel akışına bakıldığında bu sözleri çok ciddiye almanın da yeri yok.
Zira NATO Amerikan başkanlarının seçim vaadi sonucunda kurulmadı.
Vaatlerle de yıkılmayacak. Veya ortak liberal değerlerin bir ürünü değildi. Yani değerlerin ortak olmaktan çıkması da tek başına NATO'yu yıkmaz. Veya aslında NATO'nun varlık sebebi tek başına Sovyetler de değildi. O nedenle Sovyetlerin yıkılmış olması da NATO'nun dağılması için yeterli olmadı.
NATO Sovyet tehdidine karşı Amerikan gücü sayesinde kuruldu.
Amerika güçlü kaldıkça var oldu ve genişledi. Amerikan gücü zayıfladığında sıkıntıya girdi. Amerikan gücü geliştikçe NATO da genişledi. Bakın bütün NATO tarihine bunu görürsünüz. Amerika'nın en güçlü olduğu kırklar ve ellilerde NATO doğdu ve büyüdü. Amerika ile Sovyetlerin eşitlendiği yani Amerika'nın göreceli olarak zayıfladığı altmışlar ve yetmişlerde NATO kriz yaşadı. Fransa ve Yunanistan gibileri NATO'yu bir bakıma terk etti. Diğer üyeler de ayrılmanın eşiğine geldi. Fakat seksenler ve doksanlarda Amerika yeniden güçlenmeye başlayınca NATO yeniden genişlemeye ve merkezi bir rol oynamaya başladı.
Dolayısıyla da Amerikan gücü uluslararası sistemde zayıflamadığı müddetçe NATO da var olmaya devam edecektir. Trump'ın ne dediği, ne yapmak istediği önemli değil. Sistem bütün bunları yeniden kurgular. Zaten Başkan yardımcısı Pence'in Münih Güvenlik Konferansı'nda yaptığı konuşma da bunu doğruladı. NATO'ya olan destek devam edecek.