Son dönemde bütün dünyada çalışma saatlerinin kısaltılması ile ilgili tartışmalar ve bu konuda pilot denemeler devam ediyor. Türkiye de bu çalışmalara başladı. Orta Vadeli Program'da da yer alan yeni çalışma modelleri ile daha verimli ve istihdam artırıcı yöntemler planlandı. Uzaktan, esnek ve kısa süreli çalışma gibi modeller önümüzdeki dönemde hayatımızda daha çok yer alacak. Bu arada haftalık 45 saat olan yasal çalışma sürelerinin de 35 ya da 40 saate düşürülmesi üzerinde duruluyor.
GÜNDE 6 SAAT YETECEK Mİ?
Bu model ile haftada 35 saatlik çalışma yapıldığında eğer 6 gün çalışılırsa günde 6 saatlik yasal çalışma yapılacak. Eğer 5 günlük çalışma olursa bu kez günde 7 saate ulaşılacak. 40 saat uygulandığında ise 6 günlük çalışmada günlük 6.5 saat, 5 günlük çalışmada ise günlük 8 saatlik çalışma ortaya çıkacak. Kısa süreli çalışmaların üretimi aksatacağı yönünde fikirler olsa da tam tersi sonuçlar da ortaya çıkıyor. Hem üretim miktarı hem verimlilik artıyor. Sürekli devam etmesi gereken üretim alanlarında, farklı vardiya sistemleriyle istihdam artışı da yaşanıyor. Bu durumda özel sektöre kamunun bazı yeni teşvikleri de gündeme gelebiliyor.
TATİLLER DE ÇOK
Bu çalışma saatlerinin yetip yetmeyeceği ise tartışma konusu. Çünkü Türkiye'de fazla çalışma saatlerine bakıldığında dünyada üst sıralarda görülüyoruz. Türkiye'deki ortalama çalışma süresi 47.8 saat. Buna göre her işçi haftada en az 3 saat mesaiye kalmış oluyor. OECD verilerine göre, Türkiye'de çalışanların yüzde 30'a yakını haftada 50 saatten fazla çalışıyor.
Bu oran OECD ortalamasında sadece yüzde 10 civarında. 60 saatin üzerinde çalışanlar listesine baktığımızda ise Türkiye'de yüzde 20'ler civarında. OECD'de aynı oran yüzde 7 civarında seyrediyor. Bütün bunlara rağmen Türkiye'de resmi tatiller, 9-10 gün uygulanan bayram tatilleri de eklenince 100 günü geçiyor. Resmi tatillere baktığımızda ise yine Avrupa'da ön sıralarda yer alıyoruz. 9 günlük tatiller haricinde resmi tatil gün sayımız 15.5 gün. Diğer ülkelerde ise resmi tatiller 12-13 gün arasında değişiyor.
ÇALIŞAN SAĞLIĞI ÖNEMLİ
Kısa çalışma sürelerini deneyen ülkelerde yapılan araştırmalara göre çalışanların daha sağlıklı olduğu, ailelerine ve kendilerine daha fazla zaman ayırıp verimli oldukları gözleniyor. Bu durum hem üretim kalitesini artırıyor hem de iş barışının sağlanmasına yardımcı oluyor. Uzun süreler fazla çalışma yapan işçiler eğer bunun karşılığını da yeterince alamıyorlarsa hem mutsuz oluyorlar hem de verimlilikleri düşüyor. Bu yüzden yasalarımız günde 3.5 saatten daha çok fazla çalışma (mesai) yapılmasını yasaklıyor. Bu durumda yıllık mesai saati sınırı da 270 saat olarak belirleniyor.
KARŞILIĞI ÖDENMELİ
Türkiye'de işverenler işçinin yaptığı fazla çalışma saatlerini hesaplayarak bunları yüzde 50 fazla ücret ile ödemek zorunda. Parası ödenmezse haklı fesih şartları oluşuyor.
Denkleştirme yöntemiyle de fazla çalışma yaptırılıyor. Bu durumda mesai ücreti ödenmiyor. Belli günlerde kısa, belli günlerde uzun çalışılarak haftalık 45 saat tamamlanıyor.
DÜNYA BU MODELİ DENİYOR
Birçok ülkede haftada '4 gün çalış 3 gün izin yap' modeli deneniyor.
BELÇİKA: Avrupa'da 4 günlük çalışma yasasını çıkaran ilk ülke. 2022'de çıkan yasa ile çalışanlar maaş kaybı olmadan haftada 4 ya da 5 gün çalışma seçme hakkına sahip oldu.
PORTEKİZ: 39 özel şirket pilot çalışmaya katıldı. Çalışanlar zamanının yüzde 80'ini işe verecek ama yüzde 100 maaş alacak.
İNGİLTERE: 61 şirket 4 gün çalışmaya katıldı. Üretimin aksamadığı, verimin arttığı gözlemlendi.
İSKOÇYA: Çalışma saatlerinin yüzde 20 düşürülmesi yasası hazırlandı. Ancak maaşlar değişmedi.
İSPANYA: Hükümet pilot uygulama başlattı ve şirketler için 10 milyon euroluk fon kurdu.
İSVEÇ: Günlük 6 ve 8 saat çalışma denemeleri yapıldı. Çalışanların büyük bölümü 6 saati seçti.
ÜCRET DÜŞER KORKUSU
Kısa çalışma sürelerinin dezavantajlarına bakıldığında ise çalışanlarda "Ücretim ve tazminatım düşer mi" korkusu yer alıyor. Bu yüzden uygulamalarda düzenlemelere mutlaka 'tam ücret' ekleniyor. Ancak işverenlerin bazı sektörlerde parça başı iş yaptırarak ücretleri düşürme politikası gütmesi de söz konusu olabilecek. Yine düşen ücretler işçilerin çalışma sonunda alacakları kıdem tazminatı miktarlarını da aşağı çekebiliyor. Bu durumda tazminat hesaplamalarının da çalışılan saate göre değil mevcut durumda olduğu gibi yine yılda 30 gün olarak uygulanması gerekiyor.
MEVCUT DURUM
1936 tarihli iş yasası: Günde 8, haftada 48 saat
2003 tarihli iş yasası: Günde 7.5, haftada 45 saat
Basın iş yasası: Günde 8, haftada 48 saat
Yıllık mesai sınırı: 270 saat
Haftalık süre 35-40 saat planlanıyor
Günlük çalışma 6 günde 6-6.5 saat
Günlük çalışma 5 günde 7-8 saat
