Hadi ipucu sorusu yayınlandı. Canlı bilgi yarışması Hadi'nin bugün 20.30'da yapılacak yarışması için vatandaşlar hazırlık içinde. Hadi tarafından yapılan paylaşımda, "Mevlevi musikisinde adını pek duymadığımız birçok ses kullanılmaktadır. Bugünkü ipucumuz, bu sesleri çıkaran enstrümanlardan geliyor. Kudüm, rebab ve bendirin ne olduğunu bilen var mı?" denildi. Peki, Kudüm, rebab ve bendirin nedir? İşte 21 Kasım Hadi ipucu sorusu ve yanıtı...
HADİ İPUCU SORUSU (21 KASIM 2018)
Soru: Kudüm, rebab ve bendirin nedir?
Cevap: VURMALI ÇALGI
KUDÜM NEDİR?
Yarım küre biçiminde bir çift küçük davuldan oluşan ve mevlevi müziğinin önemli çalgılarından "kudüm", dindışı ve mehter müziğinde "nakkare" adıyla anılıyordu.
"Tambur", "kemençe", "kanun" gibi çalgılarla zenginleştirilmeden önce Mevlevi müziğinin dört temel çalgısından biri (diğerleri "ney", "rebap" ve "halile") olan "kudüm"ün, çapları yaklaşık 28-30 cm civarındaki davulları, dövme bakırdan yapılmış olup biri büyük diğeri küçük iki tasa benzer.
Yüksekliği ise yaklaşık 16 cm. olan taslar, dibe doğru daralırlar. Büyüğünün ağzına iki, küçüğünün ağzına bir milim kalınlığında deri gerilir. Tiz ses veren davul (tek) sola, öbürü (düm) sağa konur.
Daha ince bir derinin gerildiği (tek), boyut olarak da (düm)den biraz küçüktür. Devrilip sallanmalarını önlemek için, simit denen, içi pamuk doldurulmuş bir çift meşin halka üstüne oturtulan davullar, "zahme" denilen bir çift ahşap çubukla çalınır. "Kudüm"ün bakır gövdesi, metalik tınıyı gidermek amacıyla çoğunlukla dıştan meşinle kaplanır.
REBAB NEDİR?
Rebap, çoğunlukla Orta Asya'da kullanılan, çeşitli biçimleri olan telli bir çalgı türüdür.
Gövdesi Hindistan cevizi kabuğundan yapılır. Türkiye, İran, Arabistan, Kuzey Afrika, Afganistan, Pakistan, Hindistan gibi ülkelerde bazı mızraplı ya da yaylı çalgılara verilen ortak bir isimdir. Tel sayısı bir ile beş arasındadır, çoğunlukla üç tellidir ama bazen beş telli de olabilir.
Organlojinin "Ayaklı Kemaneler" arasında incelediği çalgılardandır. Ayaklı Kemane silindirik biçiminde bir gövde ile uzunca bir saptan oluşmaktadır. Rebab (Kemançe) köken bakımından "küçük yay" anlamına gelen Farsça bir sözcük olup, daha çok "küçük yaylı çalgı" anlamında kullanılır. Kesik küre biçimindeki gövdesi, genellikle hindistan cevizi kabuğundan ve göğsü deridendir.
İki ya da üç telli olan çalgının tornada yapılan iri burguları sapa yandan girer. Geçmişte kemançeye at kılı demetinden ya da ibrişimden teller takılmıştır. Yuvarlak sap gövdeye üsten girip alttan çıkar. Sapın gövdeden çıkan uzantısı bir tür dayama çubuğudur. İki diz arasında sapı yere dik olacak şekilde tutularak çalınan Rebabın ses alanı iki veya bir buçuk sekizliği kapsar.
18. yüzyıla kadar Türk Müziğinin tek yaylı çalgısı olan Rebab din dışı olduğu gibi Tasavvuf Müziğinde de büyük bir ilgiyle kullanılmıştır. Hatta Rebab adıyla kullanıldığı Mevlevî dergâhlarında bu çalgıya kutsallık bile yakıştırılmıştır. 18. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa'dan gelen Sine Kemanının din dışı müzikte büyük ilgi görmesi üzerine gözden düşen ve terk edilen Rebab daha sonra yalnızca Mevlevi müziğinde kullanılmıştır.
BENDİRİN NEDİR?
Bendir, Klasik Türk müziğinde kullanılan başlıca vurmalı ritim çalgılarından biridir. Zilsiz büyük def, nakkare ve kudümle birlikte kullanılır. Derisinin iç yüzüne boydan boya gerilen kiriş sayesinde aynı anda iki değişik tını çıkarabilir. Mağrip Arapçasından alınan bendir adı Türkiye'de 1980'lerden sonra yaygın kullanıma kavuşmuştur.
Türkiye'de son dönemlerde kullanım alanı yaygınlaşmaya başlamış olup, Türk Tasavvuf Müziğinin yanında Türk Halk Müziği'nde en çok kullanılan ritim aleti olmuştur.
Standart çapı 52 cm'dir. Ses kalitesi bendirin kasnağına ve maddesine göre değişir. Plastikten veya deriden yapılır. Deriden yapılan bendirlerde kasnaklardaki vidaları sıktıkça ses tonu değişir, aynı zamanda çakmak-kibrit yardımıyla deri 2 dakika kadar ısıtıldığı zaman daha kaliteli ses elde edilir.
