Safran çiçeği; günümüzde baharat, ilaç ve parfüm sektörlerinde kullanılır. Şimdiki verilere göre üretiminin azaldığı bilinen safranın, Osmanlı dönemindeki üretiminin 10 tona ulaştığı kayıt altına alınmıştır. Başta İran olmak üzere sınırlı bölgede üretim yapılır. Safran yetiştiriciliği devlet desteği 2020 ile üretimi artırmak hedeflenir.
Safran Çiçeği Nedir?
Latince adı Crocus Sativus olan safran çiçeği; sonbaharda çiçek açıp 20–30 santimetre boylanabilen, süsengiller familyasının çiğdem cinsinden soğanlı bir kültür bitkisi. Safran da bu bitkiden elde edilen baharat olarak literatürdeki yerini alır. Safran bitkisinin şeride benzeyen yaprakları ve mor renkli çiçekleri üç tepecikten oluşur. Safran çiçeğinin bitkiye bağlanan yaprak sapları ile birlikte pistil de denilen dişi organları kurutularak gastronomide baharat ve gıda boyası olarak kullanılır.
Türkiye'de safran çiçeği, Safranbolulu üreticiler tarafından yetiştirilir. Safran, ağırlığına göre dünyanın en pahalı baharatı olarak sınıflandırılır. Safran çiçeğinin bileşiminde bulunan sabit ve uçucu yağlar; özel kokulu, kuvvetli ve acımsı bir lezzetten oluşur.
Topraksız Safran Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
Topraksız safran yetiştiriciliği için safran soğanları, fileli saksıların içinde bitki besin eriği ile üretilir. Safran soğanlarının kökleri ise fısfıslama yöntemi kullanılarak gelişirilir. Güneş gören ortamda gerekli sıcaklık şartları sağlanırsa, sağlıklı safran çiçekleri oluşur.
Serada Safran Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
Safran çiçeğinin tohumları kısır olduğu için toprak altında bulunan soğanlardan üretilir. Safran çiçeğinin soğanları 3 - 4 santimetre arasında değişen büyüklüklere ulaşabilir. Safran bitkisinin veriminin yüksek olması için, safran soğanlarının büyüklüğünün en az 15 ya da 20 milimetre çapında olması gerekir. Safran soğanının çapı büyüdükçe, safran verimi de artar. Serada safran yetiştiriciliği için soğanlar;
15 Ağustos - 15 Eylül arasında, yaklaşık 10 santimetre derinliğindeki toprağa organik gübre karıştırılarak ekilir.
Safran soğanları ekilirken aralarında 20 santimetre boşluk bırakılır.
Safran bitkisinin çiçekleri, 15 Ekim - 15 Kasım arasında açar.
Safran bitkisinin çiçeklenmesi 1 ay, hasadı 20 gün kadar sürer.
İki yılda bir haziran ayının sonunda çiçekler kuruduktan sonra soğanların sökümü gerçekleştirilir.
Sökülen soğanların yerine yenileri ekilir. Toprak altında safran soğanının çoğalma oranı, 1 soğandan 7 soğana kadar artabilir.
Serada safran çiçeğini sulamak için sisleme sistemi kurulur.
Sisleme sistemi sayesinde, otomatik olarak istenen saat ve miktarda safran çiçeklerinin sulanması gerçekleşir.
Seraların havalandırılması gerekir ve ortam sıcaklığı kontrollü olmalı.
Evde Safran Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
Evde safran yetiştiriciliği için humuslu toprak ve geniş bir saksı olmalı. Eğer saksı seçimi küçük olursa, safran çiçeğinin sağlıklı büyümesi beklenemez. Safran soğanlarının saksıya ekimini tamamlarken şu adımlara dikkat edilmeli:
Geniş saksının içi yarısına kadar toprak ile doldurulur. Safran soğanlarının geniş kısımları altta kalacak şekilde toprağa yerleştirip üzerine 15 ya da 20 santimetre daha toprak ilave edilir.
Safran soğanlarını saksıya ektikten sonra can suyu verilir.
Safran çiçeği soğanlarının sulama miktarını ayarlayabilmek için, saksı toprağı serçe parmağı ile kontrol edilir. Eğer toprağa parmağınızı soktuğunuzda parmağınız tamamen kuru çıkarsa sulama yapılır, nemli ise sulama ertesi güne bırakılır.
Safran çiçeği Akdeniz iklimine uygun olduğu için saksı aşırı soğuktan korunmalı.
Safran Yetiştiriciliği İklim ve Toprak İstekleri Hakkında Bilgiler
Safran çiçeği rüzgara karşı korunan güney yamaçlarda, ılıman ve karasal iklim şartlarında yetişir. Nemli ve serin hava şartları gelişimini durdurur. Çiçeklenme dönemindeki yağışlardan dolayı safran çiçeğinin kalitesi bozulur.
Safran çiçeği; iyi drenajlı, kumlu, taşsız ve gevşek olan toprakları sever. Taban suyu seviyesi yüksek olan topraklardan hoşlanmaz. Safran soğanlarının dikiminin yapılacağı yer güneşe açık olmalı. Gölgeli ve taşlık alanlar safran tarımına uygun değildir.
Safran Çiçeğinde Hasat ve Saklanma Koşulları
Sepetlere toplanan safran çiçeği ayıklanma sürecine kadar serin, kuru ve yere olan uzaklığı 20 santimetre olan alanlarda depolanır. Ardından temiz masanın üzerinde cımbızla baharat ayıklama işlemi gerçekleşir. Ayıklanan safran baharatı kurutma kağıtlarının arasına konarak 60 derece sıcak hava üfleyen kurutma makineleri ile kurutulur. Kurutma sonrası koyu renk cam ya da metal kavanozlarda muhafaza edilir.
Safran Yetiştiriciliği Devlet Teşviki
Safran çiçeği yetiştiriciliğinde devlet teşvik vermeye devam ediyor. Altın kadar değerli olduğu söylenen safran çiçeğini yetiştirmek devlet teşviki ile daha kolay. Geçtiğimiz senelerde Hatay ve çevresinde safran çiçeği yetiştiriciliği için toprakların uygun şartlar altında olduğu belirtildi. Tarım ve Orman Bakanlığının safran yetiştiriciliği için verdiği hibe teşviklerinden yararlanabilirsiniz. Safran çiçeği soğanlarını Tarım Kredi Kooperatiflerinden edinebilirsiniz.
Safran Yetiştiriciliği Maliyeti ve Kar Marjı
Safran yetiştiriciliğinde hasat için cımbız ve makas kullanılır, makine kullanılmaz. Bu yüzden el işçiliği maliyeti fazla olur. Maliyet hesaplamalarının içine çalışan işçilerin maaşları da eklenmeli. Bir dönüm arazide 500 kilogram ile 1 ton arasında safran soğanı dikimi yapılabilir. Bu durumda gübre ve soğan maliyeti yaklaşık olarak 3 bin lira tutarına denk gelir.
Safran çiçeği yetiştiriciliği, karlı olan işlerin arasında yer alır. 80 bin soğandan 1 kilogram safran elde edilir. Kalitesine göre de 25 bin - 80 bin lira arası kazanç elde edilir. 5 kilogram taze safrandan 1 kilogram kuru safran baharatı elde edilir. 1 gram safran 150 adet çiçekten elde edilir.
Safran Yetiştiriciliğinde Yabancı Otlarla Mücadele, Hastalık ve Zararlılar
Safran çiçeği yetiştiriciliğinde, yabancı otlarla mücadele en dikkat edilmesi gereken konuların başında gelir. Elle mekanik mücadele yapılır, ot ilacı kullanılmaz. Çapalama yapılırken, çiçek soğanlarının zarar görmemesi için dikkat edilmeli.
Safranda mantar hastalığı ve aşırı sulamaya bağlı olarak çürüme meydana gelebilir. Toprak kurtları, tavşan ve köstebekler safran çiçeği zararlıları olarak kabul edilir.
Safran Çiçeğinin Kullanıldığı Yerler Nelerdir?
Safranın Mısır'da M.Ö 1000'li yıllarda, mumyalamada ya da mumyaların saklandığı tabutların boyanmasında kullanıldığı rivayet edilir.
Safranın Roma ve Antik Yunan'da, boyanın ham maddesi olarak kullanıldığı kayıt altına alınan bilgiler arasında yer alır.
Romalı kadınların safranı saçlarını sarıya boyamak için kullandıkları rivayet edilir.
Mardin'de Deyrulzafaran Manastırı yapılırken duvarlarında safran kullanıldığı söylenir.
Zerde tatlısı, lokum ve bitki çayı yapımında kullanılır.
İştah düzenler.
Kan dolaşımını artırır.
Tekstilde kumaş boyası olarak kullanılır.
Pilavlarda ve etli yemeklerde aroma vermek için kullanılır.
Safran çiçeğinin içinde bulunan ''crosin'' maddesinin, antitümör etkisi olduğu da bilinir.
