Şiirleri, eserleri, edebiyata adanmış hayatıyla Necip Fazıl Kısakürek... (Necip Fazıl Kısakürek kimdir?)

Şiirleri, eserleri ve hayatı ile Türk edebiyatının usta isimlerinden biri olan Necip Fazıl Kısakürek Türk düşünce hayatında, fikirleri ve eserleriyle derin izler bıraktı. Erenköy'deki evinde 25 Mayıs 1983'te vefat eden Kısakürek ölümünün 36.yılında da unutulmadı. NECİP FAZIL KISAKÜREK'İN HAYATI Türk edebiyat tarihinde Baki'den sonra ikinci 'Sultanu'ş Şuara' unvanına sahip Ahmet Necip Fazıl Kısakürek, savcılık ve hakimlik görevlerinde bulunan hukukçu Abdülbaki Fazıl Bey ile Girit muhaciri bir ailenin kızı olan Mediha Hanım'ın çocuğu olarak 26 Mayıs 1904'te dünyaya geldi. ÇOCUKLUĞU ÇEMBERLİTAŞ'TA GEÇTİ Çocukluğunu, dönemin hakimlerinden büyükbabası Mehmet Hilmi Bey'in Çemberlitaş'taki konağında geçiren Kısakürek, okumayı 5-6 yaşlarındayken dedesinden öğrendi. Büyükannesi Zafer Hanım'ın da etkisiyle okuma tutkusuyla tanıştı. NECİP FAZIL KISAKÜREK'İN SON RÖPORTAJI Kısakürek, mahalle mektebinde başladığı öğrenimine, Fransız Papaz, Amerikan Koleji ve Rehber-i İttihad okullarında devam etti. İlkokulu Heybeliada Numune Mektebi'nde tamamlayan şair, 1916'da Yahya Kemal ve Hamdullah Suphi Tanrıöver'in de öğretmenlik yaptığı Mekteb-i Fünun-u Bahriye-i Şahane'ye (Deniz Harp Okulu) girdi. Öğrencilik yıllarında şiirle ilgilenmeye başlayan Kısakürek, 'Nihal' isminde haftalık bir dergi çıkarmaya başladı. AYNI OKULDA OKUDULAR Şair Nazım Hikmet Ran ile aynı okulda eğitim gören Kısakürek, Lord Byron, Oscar Wilde, Shakespeare'in de aralarında bulunduğu önemli batılı yazarların eserlerini orijinal dilinde okudu. Usta edebiyatçı, 1921'de Ahmet Haşim, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Faruk Nafiz, Ahmed Kudsi gibi edebiyatçılarla tanıştığı Darülfünun Edebiyat Medresesi Felsefe Bölümü'ne girdi. İlk şiirleri, Ziya Gökalp'in kurduğu, Yakup Kadri ve arkadaşlarının çıkardığı Yeni Mecmua dergisinde yayımlandı. Maarif Vekaleti'nin 1924'te açtığı sınavı kazanan Kısakürek, Milli Eğitim Bakanlığı bursuyla 20 yaşında Paris'e gitti. Necip Fazıl Kısakürek, İstanbul'a döndüğü 1925'te, ilk şiir kitabı 'Örümcek Ağı'nı, 1928'de ise 'Kaldırımlar'ı yayımladı. Kaldırımlar, okurun büyük ilgisini ve hayranlığını kazandı. Abdülhakim Arvasi ile 1934'te tanışan Kısakürek, bu tarihi kendisi için bir milat kabul etti. Bu tarihten sonra da Kısakürek'in eserlerinde tasavvufi düşüncenin izleri görülmeye başlandı. 'BİR ADAM YARATMAK' BÜYÜK İLGİ GÖRDÜ Kısakürek'in 1935'te yazdığı 'Tohum' ile 'Bir Adam Yaratmak' eserleri, Muhsin Ertuğrul tarafından İstanbul Şehir Tiyatroları'nda sahneye konuldu. İslamcılık ve Türklük vurgusunun ön planda olduğu Tohum, sanat çevrelerinden büyük ilgi görürken, halkın ilgisini çekmedi. 1937 yılında sahnelenen Bir Adam Yaratmak eseri ise büyük ilgi gördü. Usta edebiyatçının 1936'da Celal Bayar'ın temin ettiği ilanlar yardımıyla çıkardığı ve 16 sayı sürdürdüğü 'Ağaç' Mecmuası, dönemin önde gelen entelektüellerini çatısı altında topladı. Yeni bir milli marş yazılması için 1938'de Ulus gazetesinin açtığı yarışmada kendisine yapılan teklifi kabul eden Kısakürek, yarışmadan vazgeçilmesi şartını öne sürdü. İsteği kabul gören Kısakürek, 'Büyük Doğu Marşı' şiirini yazdı. Şiire verdiği 'Büyük Doğu' adı, daha sonra çıkaracağı derginin de adı oldu. Necip Fazıl Kısakürek'in 1934'te yaşadığı buhranlı dönemini anlattığı 'Çile' şiiri 1939'da okuyucuyla buluştu. Fatma Neslihan Baban ile 1941'de evlenen şairin, bu evliliğinden Mehmed, Ömer, Ayşe, Osman ve Zeynep isimli çocukları dünyaya geldi. BÜYÜK DOĞU DERGİSİ İLE YENİ BİR SOLUK İlk sayısı 17 Eylül 1943'te yayımlanan Büyük Doğu dergisi, İslami değerleri öne çıkarmasıyla dikkati çekti. Başlangıçta dönemin ünlü isimlerinin yazılarına da yer verilen dergide Necip Fazıl'ın, Adıdeğmez, İstanbul Çocuğu, BÜYÜK DOĞU, Fa, Tenkitçi, N.F.K., Ne-Mu, Ahmet Abdülbaki, Abdinin Kölesi, Bankacı, Be-De, Dilci, İstanbullu, Muhbir gibi takma isimlerle de yazıları yayımlandı. Bakanlar Kurulu kararıyla 1944'te kapatılan dergi, 1945'te yeniden yayımlanmaya başlarken 1946'da bir kez daha kapatıldı. Dergi, 1947'de yeniden okuyucuyla buluştu fakat kısa süre sonra mahkeme kararıyla bir kez daha kapatıldı ve Kısakürek tutuklandı. Derginin sahibi görünen eşi Neslihan Hanım ile 'Padişahlık propagandası yapmak-Türklüğe ve Türk milletine hakaret' etmekten yargılanan şair, bir ay 3 gün tutuklu kaldı. Şair Kısakürek, 1949'da başkanı olduğu Büyük Doğu Cemiyeti'ni kurdu. Eşi Neslihan Kısakürek ile 1950'de hapse giren şair, aynı yıl yapılan genel seçimlerden sonra seçimi kazanan Demokrat Parti'nin çıkardığı Af Kanunu ile serbest kaldı. Büyük Doğu'yu yeniden çıkarmaya başlayan Kısakürek, dergide Adnan Menderes'e açık mektuplar yayımlayarak, partiyi İslam ekseninde geliştirmesini önerdi. Derginin çıkmadığı zamanlarda, Yeni İstanbul, Son Posta, Babıalide Sabah, Bugün, Milli Gazete, Her Gün ve Tercüman gazetelerinde Kısakürek'in günlük fıkra ve yazıları yayımlandı. Oğlu Mehmed'e, 1973'te Büyük Doğu Yayınevi'ni kurduran Kısakürek, 'Esselam' isimli manzum eserinden başlayarak daha evvel çeşitli yayınevlerince basılmış eserlerinin düzenli yayınına başladı. TARİHE GEÇTİ Milli Türk Talebe Birliği tarafından 1975'te mücadelesinin 40. yılı münasebetiyle jübile düzenlenen Kısakürek, 1976'dan 1980'e kadar 13 sayı 'Rapor', 1978'de de 'Son Devre Büyük Doğu' dergisini çıkardı. Necip Fazıl Kısakürek, Türk Edebiyatı Vakfınca 1980'de Sultanu'ş Şuara (Şairler Sultanı) unvanını alarak şair Baki'den sonra, Sultanu'ş Şuara unvanına sahip ikinci şair olarak tarihe geçti. 1981'de Milli Kültür Vakfı Armağanı'nı alan Necip Fazıl Kısakürek'e 1982 yılında Türkiye Yazarlar Birliği tarafından Üstün Hizmet Ödülü takdim edildi. 'Üstad' olarak anılan Kısakürek, hayatı boyunca Künye, Sabır Taşı, Namık Kemal, Çerçeve, Para, Vatan Şairi Namık Kemal, İdeolocya Örgüsü, Son Devrin Din Mazlumları, Halkadan Pırıltılar, Çöle İnen Nur, Maskenizi Yırtıyorum, Ulu Hakan II. Abdülhamid Han, Kanlı Sarık, Sonsuzluk Kervanı, At'a Senfoni, Sahte Kahramanlar, Her Cephesiyle Komünizm, Babıali, Ahşap Konak ve Reis Bey'in de aralarında bulunduğu çok sayıda esere imza attı. Usta edebiyatçının 'Bir Adam Yaratmak' eseri 1977'de Yücel Çakmaklı tarafından televizyona, 'Reis Bey' adlı eseri ise Mesut Uçakan tarafından sinemaya uyarlandı. Oyun, 2002'de de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları tarafından sahneye konuldu. Kısakürek'in Reis Bey oyunu, 2012'de Devlet Tiyatroları, 2017'de ise Şehir Tiyatrolarınca sahnelendi. Erenköy'deki evinde 25 Mayıs 1983'te vefat eden Kısakürek'in cenazesi, Eyüp Sultan Mezarlığı'nda toprağa verildi. NECİP FAZIL'IN BİLİNMEYEN 15 YÖNÜ Necip Fazıl, Darülfünun günlerine dair verdiği bilgilerde, Mekteb-i Fünûn-ı Bahriye-i Şâhâne'de bir yılı hazırlık sınıfı olmak üzere dört yıl okuduğunu belirtir. Darülfünuna girme niyetinden dolayı mezun olacağı yıl, Bahriye Mektebine eklenen sınıfı tamamlamaktan vazgeçen Necip Fazıl, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Felsefe Şubesine girmişti. Burada öğrenciyken hükümet tarafından felsefe eğitimi için Paris'e Sorbonne Üniversitesi'ne gönderildi; ancak üstad Darülfünundan da, Sorbonne'dan da mezun olamadı. Necip Fazıl, 24 Şubat 1923'den itibaren ders yılı sonuna kadar, bir sömestr Edebiyat Fakültesi'nde öğrenci olarak bulunduktan sonra, 1923-1924 ders yılının başında Hukuk Fakültesine geçmişti. Üstad, Hukuk Fakültesinde bir yıl kayıtlı kalmış, 5 Ekim 1924'te 'terk-i mektep' etmişti. Necip Fazıl imzalı ve 5 Ekim 1924 tarihli pusulada şöyle yazıyordu: 'Evrakımı Hukuk Medresesi kaleminden, terk-i mektep eylediğim cihetle, tamamen aldım. 5 Teşrinievvel sene 340.' Necip Fazıl, o dönem hükümetin verdiği bir burs ile Sorbonne Üniversitesi'ne geçiş yaptıktan sonraki hayatını 'bohem bir hayat' olarak anlatır. 'Kâbus' der, Paris günleri için. Öyle ki, 'Kâbus şehri' dediği Paris'i, 'O ve Ben' isimli eserinde şöyle anlatır: 'Kâbus şehrindeki hayatımı anlatmaya hicabım ve İslâmi edebim manidir!' Bir hikâyeye göre Paris'te her sabah, evet hiç istisnasız her sabah, bembeyaz bir takım elbiseyle jilet gibi dolaşır. Ve 'Üstat, kirlenmiyor mu bu beyaz kıyafet?' diye sorduklarında, 'Aynısından beş tane aldım.' cevabını verir. Hem güldüren hem gerçeği bildiren özelliğini her yerde belli eder. Paris dâhil. Edebiyatımızda derin izler bırakan Necip Fazıl, 13 yıl boyunca memuriyetinde bulundu; pek çok eserini de banka memurluğu sırasında kaleme aldı. O yıllarda bankacılık, en gözde mesleklerden biriydi. Osmanlı Bankası, İş Bankası gibi bankalarda yıllarca çalışan Necip Fazıl, bankacılık mesleğinden sonra gazetecilik yapmaya başladı. Bir dönem edebiyat öğretmenliği de yapan büyük şair, dönüm noktası olarak kabul edilen Çile şiirini yazdığı sırada da öğretmenlik görevini icra ediyordu. İlk şiirlerinin yayımlanması sonrası, edebiyat dünyasında başarı ve ün yakalayan Necip Fazıl'ın hayatında iki farklı dönem, iki farklı cihet vardı. Şöhreti henüz yolun başındayken gören şair, kendi içinde felsefi bir arayışa büründü. Bu arayış onun hayatında yeni bir dönemin kapılarını aralayacaktı. O dönemi kendisi şöyle anlatır: 'Hayatımda öyle bir gün doğdu ki, kundaktan patiğe, emzikten kısa pantolona, oyuncaktan boyun bağına, karalama defterinden polis hafiyesi romanına, beş taştan iskambil kâğıdına ve ayva tüyünden kır saça kadar anne, baba, dadı, mektep, arkadaş, kitap, hoca, tabiat, şehir, cemiyet, kimden ne aldımsa hepsini geriye verdim. Ruhuma istifledikleri hazırlop dünya bir sarsılışta yıkıldı gitti.' Şairin maddeye, dünyaya, boheme bağlı hayatı, 1934 yılı itibariyle manevi bir değişime girdi. Beyoğlu Ağa Camii'nde görev alan Abdülhakim Arvasi ile tanışması bu hayatın başlangıcı oldu. Üstün ahlak felsefesinin hüküm sürdüğü tüm eserlerini bu dönemden sonra yazdı. Necip Fazıl, 1939-1943 arasında Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Devlet Konservatuvarı'nda ve İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde dersler verdi. Atlara ve ata binmeye özel bir ilgi duyan usta şair, bu ilgisini şu sözlerle dile getiriyordu: 'Dokuz yaşında ata bindim ve bir daha inmedim. Her binişimde büyüdüm ve her inişimde küçüldüm.' Trabzon'da yaşadığı dönemlerde ona verilen Arap atı, onu adeta hayata bağlamıştı. Bu attan düşüp günlerce yatağa düşse de, at sevdası hayatı boyunca onu takip etti. Öyle ki, Türkiye Jokey Kulübü'nün isteğiyle 'At'a Senfoni' adlı eseri kaleme aldı. Atın felsefesini, tarihini ve bildiği her şeyi ele alan Necip Fazıl, atlara olan sevdasını bu kitapla ölümsüzleştirdi. Sabır Taşı, Necip Fazıl'ın 1940 yılında yazdığı dördüncü tiyatro eseriydi. Üstadın, ana hatlarını eski bir Türk masalından aldığını söylediği bu tiyatro eseri, Billur Köşk Masalları'ndaki 'Muradına Eren Dilber' adlı masaldan ilhamla kaleme alınmıştı. Necip Fazıl, oyunlarıyla ruhun gücünü ve manevi değerlerini yükseltmek, bir anlamda Doğu'nun savunmasını yapmak istemişti. Üstadın şairliğe ilk adım atışının uhrevi bir öyküsü vardı: annesinin ölüm döşeğindeki dileği… Bu hatırayı Necip Fazıl şöyle anlatıyor: 'Annem hastanedeydi. Ziyaretine gitmiştim… Beyaz yatak örtüsünde, siyah kaplı, küçük ve eski bir defter… Bitişikte yatan veremli genç kızın şiirleri varmış defterde… Haberi veren annem, bir ân gözlerimin içini tarayıp: -Senin dedi; şair olmanı ne kadar isterdim! Annemin dileği bana, içimde besleyip de on iki yaşıma kadar farkında olmadığım bir şey gibi göründü. Varlık hikmetinin ta kendisi… Gözlerim, hastane odasının penceresinde, savrulan kar ve uluyan rüzgâra karşı, içimden kararımı verdim: -Şair olacağım! Ve oldum.' Şiiri, üstün bir algılama sorunu ve mutlak gerçeği, 'Allah'ı arama yolunda' sonsuz bir uğraş olarak gören Necip Fazıl, sağlam bir dil yapısına değindi; mistik eğilimli şiirlerinde çağdaş insanın bunalımlarını işledi. Türk şiirinde bir gizem rüzgârı estiren Necip Fazıl, Fazıl Hüsnü Dağlarca ve Cahit Sıtkı Tarancı'nın da aralarında bulunduğu birçok şair üzerinde etkili oldu. 'Garip akımı'nın ortaya çıkmasıyla birlikte şiirden iyice uzaklaştı. Necip Fazıl, kendine duyduğu güvenle tanınırdı. Açık sözlülüğü, özgüveni, lafını asla esirgememesi; hakkındaki anılara daima konu olmuştu. Onlardan biri şöyle: Üstad, TRT'de bir programa katılır. Programın sunucusu da bir şairdir. Sunucu programda kendi şiirini seslendirir ve Fazıl'a nasıl bulduğunu sorar. Necip Fazıl hiç çekinmez, şiiri yerden yere vurur. Programın devamında sunucu sohbetin arasında, Türk Edebiyatında dünyaya seslenen iki büyük yazar olduğunu belirtir. Üstat hiç düşünmeden, net bir tavırla 'İkincisi kim?' diye sorar, birincisinin kendi olduğundan bu denli emindir. Bu özelliğini otobiyografik özelliğinde şöyle anlatır: 'Kendisini artık dünyada tanımayan tek kişinin kalmadığını; kahvede, sokaklarda, salonlarda hep ondan konuştuklarını sanıyordu.' Üstad, sadece yazdıkları ve söylediklerinden oluşan eserlerle değil, yetiştirdikleri insanlarla da bilinir ve tanınır. Eğer bugün Yedi Güzel Adamdan bahsedebiliyorsak; bu Necip Fazıl sayesindedir. Yedi Güzel Adam ile tanışması, yayımlamış olduğu bir dergiye şiirlerini yollamalarıyla olmuştu. Necip Fazıl, Yedi Güzel Adamın imamesi misaliydi. Diriliş, Edebiyat, Mavera, Büyük Doğu'nun çocukları, onun meyveleriydi. Bu hususu en açık Mehmet Akif İnan dile getirir ve der ki: 'Anamı sorarsan büyük doğudur Yahya Kemal, Bahriye Mektebi'nde Necip Fazıl'ın tarih hocasıydı. Necip Fazıl'ın anlattığına göre Yahya Kemal, bir yıl içinde yalnızca 'Lösid' destanını okutmuştu. Necip Fazıl o günleri şöyle yâd eder: 'Ağzı köpürerek büyük bir vecdle anlattığı bu destanda, (Lösid) tam ayağını üzengiye atıp eyere sıçramak üzereyken boru çalar, Yahya Kemal askerce olmasına çalıştığı bir temennah çakarak sınıftan kaçarcasına çıkar ve öbür derste, 'Nerede kalmıştık' diye sorup 'Lösid ayağını üzengiye atıyordu' cevabını alınca hikâyesine yine öncesinden başlayarak ve hep aynı noktada, (Lösid) ayağını üzengiye atarken fırlayıp giderdi. İstikameti de Büyükada...' Necip Fazıl Kısakürek de Nâzım Hikmet'in sınıf arkadaşıydı. Gençlik yıllarında aralarında bir problem olmasa da, sonraki yıllarda fikir dünyaları iyiden iyiye ayrışınca, bir arada bulundukları ortamlarda anlaşmazlıklar da ortaya çıktı. Türk edebiyatının bu iki önemli şairinin karşılıklı atışmaları ve mektuplaşmaları, uzunca bir zaman sürdü. CHP, Necip Fazıl'ın hakkını nasıl gasp etti? Cumhuriyet Halk Partisi, 1946'nın yaz aylarında Sanat Mükâfatı Piyes Müsabakası açar. Sonuçlarını da 23 Şubat 1947'de yani Halkevlerinin 15'inci kuruluş yıl dönümünde ilan edileceğini duyurur. Yarışma birincisine 3 bin lira mükâfat verilecektir. Ayrıca dereceye giren eserler bastırılacak, Halkevlerinde ve Halkodalarında temsil ettirmek hakkı CHP Genel Sekreterliği'ne ait olacaktır. Ancak yazarı isterse eserini Halkevi dışında da temsil edebilecektir. Yarışmaya katılma şartları Akşam, Tanin gibi gazetelerle Halkevlerinin yayın organı olan Ülkü dergisinde yayımlanır. Buna göre, yarışmaya '1940 yılından sonra yazılmış ve basılmış veya basılmamış, oynanmış veya oynanmamış yalnız telif eserler' kabul edilecektir. Ne var ki yarışmaya beklenenin çok altında eser gönderilir. Bunun üzerine parti yönetimi Basın ve Yayın Genel Yarışmaya gönderilen eserleri değerlendirecek jüride yer alacak isimler, CHP Genel Sekreterliği'nce yapılan resmî yazışmalar sonunda belirlenir. Bu isimler şunlardır: İstanbul Üniversitesi'nden Sabri Esat Siyavuşgil, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nden Kenan Akyüz ve Bedrettin Tuncel, Ankara Devlet Konservatuvarı'ndan Afif Obay, İstanbul Şehir Tiyatrosu'ndan İ. Galip Arcan, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'ndan Ali Süha Delilbaşı ile Millî Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu'ndan Lütfi Ay. Başvuru şartları yüzünden daha çok heveskârların katıldığı, başarılı eserlerin yarışma dışında kaldığı ve alınan sonucun partinin sanat görüş ve sevgisine tam tercüman olmadığı anlaşılınca, roman müsabakalarında uygulanan usulün şiir ve piyes yarışmalarında da uygulanması için Behçet Kemal Çağlar ve Suut Kemal Yetkin imzalı talimat o günlerde yürürlüğe girmiştir. Yarışmaya yedi yıl içinde yayımlanmış eserlerle, isteyenlerin parti adresine jüri toplantısından iki ay öncesine kadar göndereceği henüz yayımlanmamış eserlerin de kabul edilmesinin benimsendiği yönetim kurulu toplantısı kararlarının birinci maddesinde müsabakanın asıl amacı şöyle ifade edilmiştir: 'Amatörü rastgele teşvikten ziyade gerçek sanatkârı ağırlamak.' Şartnamede yapılan değişiklik sonuç verecek, yarışmaya yetmiş dokuz eser sahibi başvuracaktır. Dikkate değer isimlerinin başında, o günlerde basında fırtına gibi esen Necip Fazıl Kısakürek gelmektedir. Büyük Doğu 'nun kapatıldığı ve kendisine ait olmayan bir matbaanın da mühürlendiği günlerde, evinde otururken Ankara Oturup CHP Genel Sekreterliği'ne hitaben bir mektup yazan Necip Fazıl, bu mektubunda şunları söylemektedir: 'Dünyanın her yerinde sanat ve edebiyat mükâfatlarını saran şartlara uygun olarak bu müsabakanın belli başlı zaman ve mekân içinde hayata ve edebiyata takdim edilmiş her eseri kucaklayıcı bir eleme mikyası belirtmesi lazımdır. Roman için de az çok böyle yaptınız. Fakat şiirde ve tiyatroda bir Türkçe mualliminin talebelerine vazife vermesi ve Türkiye'de sanat mükâfatı diye büyük bir iddia taşıyan bir kıymeti bu heveskârlara dağıtması gibi bir vaziyet doğdu. Ve tıpkı bu müsabakalara, bu şekilleriyle hiçbir imza ve şöhret iştirak etmedi. Nitekim tiyatro müsabakasında jüri geçen sene mükâfata layık hiçbir eser bulamadığı hükmünü verdi.' Mektubunu, 'Eğer bu defa da böyle kayıtlarla çevrili değilseniz buyurunuz size hepsi birden basılmış ve çoğu temsil edilmiş bütün eserlerimi gönderiyorum' diye bitiren Necip Fazıl, aslında bu yarışmaya kazanamayacağını bilerek girer. Fakat CHP'nin gireceği çıkmazdan nasıl sıyrılacağını merak ederek 1936-1941 yılları arasında yayımlanan ve Şehir Tiyatroları'nda oynanan Sabır Taşı isimli piyesinin yanında Tohum, Bir Adam Yaratmak, Künye gibi piyeslerini de başvuru dosyasına ekler ve beklemeye başlar. CHP'nin kendisini müsabaka dışı bırakacağını veya herhangi bir bahane ile eserlerini almadığını iddia edeceğini, alsa bile jüriye vermeyeceğini, en fena ihtimalle yarışmayı kazandırmayacağını düşünmektedir. Jüri, CHP Genel Sekreterliği binasında 3 Şubat 1947 tarihinde saat 14.00'te başladığı çalışmalarını aralıksız on gün süren toplantıların ardından 13 Şubat Perşembe akşamı tamamlar. Toplantıda, şartnamenin birinci maddesindeki süreden sonra gönderilen eserlerin incelenip incelenmemesi meselesiyle üçüncü maddesindeki '1940 yılından sonra yazılmış, basılmış veya basılmamış, oynanmış veya oynanmamış eserler' kaydından yazılma, basılma veya oynanma keyfiyetleri için aranılacak başlangıç tarihinin tayininde farklı fikir ve kanaatler ortaya çıktığından Halkevleri Bürosu Şefi ve Bingöl Milletvekili olan Tahsin Banguoğlu'ndan görüş istenir. Banguoğlu, jürinin bu konularda karar verme yetkisine sahip olduğunu bildirince jüri, iki madde üzerinde ayrı ayrı görüşür. Bu görüşmeler sonunda, 'meselenin bir sanat mükâfatına layık eserleri seçmek olduğuna göre, müsabakaya iştirak şart ve imkânlarını daha geniş tutmak amacıyla şartnamenin birinci maddesinde tayin edilmiş olan müddetten sonra, fakat jürinin ilk toplantısından önce gönderilmiş olan eserlerin de müsabakaya kabul edilerek incelenmesinde bir mahzur olmayacağı' ve '1940 yılından sonra' kaydının yer aldığı maddenin de '1 Ocak 1940' Bütün üyelerin katılımıyla yapılan toplantılarda yetmiş dokuz eser yüksek sesle okunup incelenmiş ve değerlendirilen her eser üzerinde jüri üyelerinin ayrı ayrı görüşleri alınmış; sanat bakımından değerli olduklarına oy birliği veya oy çokluğuyla karar verilen eserler arasında birincilik, ikincilik ve üçüncülük ödülüne layık görülenlerin tespiti için de gizli oy kullanılmıştır. Bu yolla yapılan derecelendirme sonunda, birinciliği oy çokluğuyla Necip Fazıl Kısakürek'in Sabır Taşı, ikinciliği (iki defa oylamaya gidilerek) bire karşı üçer oyla ve eşitlikle Ahmet Muhip Dıranas'ın Gölgeler 'i ve İlhan Tarus'un Bir Gemi 'si, üçüncülüğü ise (iki defa oylamaya gidilerek) Bekir Büyükarkın'ın Dökmeci isimli eseri kazanır. Ayrıca İsmet Kür'ün Kurbanlar 'ı oybirliğiyle, Samime Aydoğmuş'un Burgu 'su ise oy çokluğuyla teşvik ödülüne layık görülür. Jürinin yarışma sonuçlarıyla ilgili olarak CHP Genel Sekreterliği'ne gönderdiği 17 Şubat 1947 tarihli raporu, 21 Şubat 1947'de Genel İdare Kurulu'nun yaptığı toplantıda şöyle değerlendirilmiştir: 'Müsabakaya iştirak şart ve imkânlarını daha geniş tutmak, müsabakanın tertibinde göz önünde alınabilecek bir mülahaza olmakla beraber şartnamesi ilan edilmiş bir müsabakanın şart ve imkânlarını sonradan genişletmek Parti Genel İdare Kurulu'nca yerinde görülmemiştir. Buna mukabil müsabakanın başlangıç ve bitiş tarihlerini belli eden tarihler sarih bulunmuştur. Şartnamenin bu hükümlerinin harfi harfine tatbiki için raporun jüriye iadesine Genel İdare Kurulu'nca karar verildi.' Öyle anlaşılıyor ki, Necip Fazıl'ın yarışmaya katılmasından çok, jüri heyetinin onu birincilikle ödüllendirmesi CHP ileri gelenlerini, özellikle Behçet Kemal Çağlar'ı şaşkına çevirmiştir. Necip Fazıl gibi sıkı bir muhalifin birinciliğe layık görülmesini kabul edemeyen Behçet Kemal Çağlar'ın parti kurullarında kulis yaparak jürinin kararını değiştirmeye çalıştığı, şartnamedeki bazı teknik ayrıntıları ileri sürerek sonucu etkilediği görülüyor. CHP Genel Sekreterliği ile jüri arasında cereyan eden soğuk savaş bir yana, yarışma sonuçlarının Halkevlerinin kuruluşunun 15. yıldönümü olan 23 Şubat 1947'de açıklanacağı duyurulmuş olmasına rağmen, bırakın resmî bir açıklamayı, kutlama törenlerinde bile söz edilmez, aksine kutlamalar 'nutuk, zeybek, hora' içerisinde geçer. Ulus gazetesi de susmayı tercih etmiş, ancak Akşam ve Tanin gazetelerinde yarışma sonuçları duyurulmuştur. CHP Genel Sekreterliği'nden herhangi bir resmî açıklama yapılmayınca Vatan gazetesi Necip Fazıl'a başvurarak işin içyüzünü öğrenmek ister. Necip Fazıl'ın gazeteci refleksiyle ileri sürdüğü bu iddiaların doğruluk payı bulunuyor. Kulağı delik ve meraklı bir gazeteci olan Necip Fazıl'ın CHP Genel Sekreterliği koridorlarında konuşulan olaylardan haberdar olması dikkat çekicidir. Necip Fazıl, 'Bu hâdise bir sanat ve edebiyat hâdisesi değil, bir politika hadisesidir. CHP'nin bütün iş ve telâkki ölçüsünü açığa vuran bir politika dâvası olarak hakikatlerin bilinmesi lâzımdır,' diye söze başlar. Jürinin kendisini 'muhteşem bir mikyasta ve müstakil olarak birinci seçtiğine' inanmaktadır. Ayrıca bütün memleket şöhretlerinin iştirak ettiği bu müsabakada ikinciliği iki ayrı yazar arasında paylaştırmalarına rağmen sonuçların açıklanmamasını 'parti umumî idare heyetinin sırf mükâfatı kendisinin kazanmaması için jüri kararını bir şartname bahanesiyle iptal ettiğini, şartnamede 1940'dan sonraki eserler kaydının 1940 yılına şamil olamayacağını ve başlangıç olarak 1941 yılının kastedildiğini iddia ederek birinciliğini onaylamadığını' söyler. Necip Fazıl'ın Sabır Taşı eserini oy çokluğuyla birinci seçen jürinin aksine CHP yönetimi, 'birinciliği kazanan eserin şartnamede istenilen vasıfları ve şartları' taşımadığı için iptal eder ve gerekçe olarak yarışmaya gönderilen eserlerin '1941 yılı içinde yazılmış olmasını' öne sürer. Oysa 14 Şubat 1947 tarihli jürinin yaptığı toplantıda, '1940 yılı' kabul edilmiştir. CHP yönetimi, jürinin aldığı kararı bozmuş, yeniden görüşülmek üzere raporu jüriye şu cümlelerle iade etmiştir: 'Cumhuriyet Halk Partisi Sanat Mükâfatı Piyes Müsabakası neticelenmemiştir. Jüri heyetince bu hususta hazırlanan rapor, Parti Genel İdare Kurulu tarafından incelenmiş ve bazı eserlerin şartnameye uygun olmayarak müsabakaya katıldığı görülmesi hasebiyle şartnamedeki esaslara göre yeniden tetkikat yapılmak üzere rapor jüriye iade olunmuştur.' Genel Sekreterliğin gönderdiği ve jüride soğuk duş etkisi yapan bu yazıdan sonra, Ali Süha Delilbaşı jüri başkanı sıfatıyla 25 Mart 1947'de ve saat 15.00'te jüriyi olağanüstü toplantıya çağırır. Belirlenen tarihte Sabri Esat Siyavuşgil dışında toplanan heyet, bir önceki toplantılarda yaptıklarının haricinde inisiyatif almamış ve sorumluluğu CHP yönetimine bırakmıştır. Ek raporda şöyle denilmektedir: Ek raporun gönderilmesinin ardından nihayet CHP Genel Sekreterliği kamuoyunun uzunca süredir merakla beklediği sonuçları açıklar. Buna göre: Yarışma ilanında 'gönderilecek eserlere rumuz konulmamasını, aksine eser sahiplerinin açık isimlerini yazmasını' açıkça belirten CHP yönetiminin yarışmayı Necip Fazıl'ın kazanamayacağına dair güçlü bir öngörüde bulunduğu, sonuç onların istedikleri gibi olmayınca bağımsız jüriyi etkileyerek sonucu değiştirdiği görülüyor. Hâlbuki CHP Genel Sekreteri Hilmi Uran, çalışmalara başlamadan önce heyete verdiği bir ziyafette, 'işe asla siyaset karıştırılmayacağını, ölçünün saf ve gerçek sanat olduğunu' söylemiş ve Necip Fazıl'ın eserleri 1940'dan önceki piyesleri ayrılıp sadece şartnameye uygun bulunan Sabır Taşı jüriye teslim edilmiştir. Necip Fazıl, 'Cihan kuruldu kurulalı bütün politika ve particilik tarihinde, acemilik ve şaşkınlıkta, haksızlık ve ölçüsüzlükte bu kadar acı bir manzara görülmemiştir.' diyerek üzgün oluşunu ve öfkesini belirtir. Vatan gazetesine verdiği beyanatta CHP'yi mahkemeye vereceğini belirterek şunları söyler: 'Borçlar Kanunu, gazeteler ve radyolarla ilân edilip vaat edilen ve jüri tarafından kazandırıldığı sabit olan bir mükâfatın zimmet teşkil ettiğini yazdığı için, bu mevzuda ilk işimin Olayın içyüzünü Son Posta gazetesine de bir mektupla anlatan Necip Fazıl, 'Ankara'da alakalı herkesin birincilik mükafatını görülmemiş bir mikyasta kendisinin kazandığını bildiğini' söyler. Parti genel idare heyetine mensup kişiler de dahil herkesin bildiği basit bir formalite meselesi yüzünden netice ilan edilmemiştir. Tuhaf olan, bu gerçeği CHP'nin yayın organı olan Ulus 'un da bilmesi ve ressamını Necip Fâzıl'a gönderip yarışma sonuçlarının ilan edileceği gün basılmak üzere resmini yaptırmasıdır.' demiştir. 23-27 Şubat 1947 tarihlerinde bir açıklama beklediğini söyleyen Necip Fâzıl, sonucun açıklanmadığını, bunun da 'partinin mükâfatı kendisine vermemek vaziyetinde jürinin hükmünü iptal için çareler aradığını' söylemektedir. 'CHP Genel Sekreter Muavini Faik Ahmet Barutçu ile önemli bir bakanın, her ne olursa olsun partinin jürinin kararını uygulayacağını söylediğini' de dile getiren Necip Fazıl, parti yönetiminin aksi bir karar alması üzerine Ankara'da çok yüksek bir makam sahibinin bir sözünü de nakletmiştir: 'Anlamıyor musun ki, senin eserin 1947 tarihli olsaydı, Parti 1948 tarihini, yani henüz gelmemiş olan bir zamanı kastetmiş olduğunu söyleyecekti.' 'Cumhuriyet Halk Partisi Sanat Mükâfatı Piyes Müsabakası hikâyesi burada bitmektedir' diyen Necip Fazıl, aslında yarışmaya katılarak kazanması ve ödülün kendisine verilmesi halinde, CHP'nin bütün dünyaya politika işleriyle sanat meselelerini birbirine karıştırmayan parti olduğunu göstermiş olacağı, ancak Halk Partisi'nin bu fırsatı kaçırdığı kanaatindedir. Bu düşüncesini mektubunda şöyle anlatır: 'Her ne söylesem sükûtumdan daha az güzel olacak olan bu mevzuda, hüküm ve takdir, gazetenizin ve okuyucularınızındır. Sadece birkaç kelime: Acaba ben, Necip Fâzıl Kısakürek, böyle bir vesileyle mükâfat bana verilecek olsaydı 'Bakın biz hiç politika ile bir fikir ve sanat hakkını birbirine karıştıracak bir parti miyiz?' gibi bir civanmertlik göstermesi mümkün olan Halk Partisi'nin son hadiseler karşısında artık bütün insaf melekelerinden mahrum hale geldiğini ispat edebilmiş bulunuyor muyum?' Necip Fazıl'ın CHP'yi mahkemeye vereceğinin basında duyulmasının ardından Son Posta gazetesi konu hakkında her ikisi de avukat olan CHP ve DP'nin İstanbul il başkanlarının görüşlerine başvurur. Demokrat Parti İstanbul İl Başkanı Kenan Öner, 'İşin yapıldığını, muvaffakiyet elde edildiğini, jürinin bunu tasdik ettiğini belirterek partinin vaat ve ilan ettiği parayı ödemesi gerektiğini' söyler. Kurnaz ve politik bir cevapla işin içinden sıyrılmayı deneyen CHP İstanbul İl Başkanı Mekki Hikmet Gelenbeğ ise, 'Almanya'da bir profesörü yol üstünde tutup ihtilaflı bir mesele hakkında fikrini sormuşlar. Profesör şu cevabı vermiş: 'Ben kanun adamıyım, kanunla konuşmadan sizinle konuşamam'. İşte ben de şimdi bu vaziyetteyim, kanunu incelemeden bir şey söyleyemem' diyecektir. Necip Fazıl, avukatı Arif Hikmet Yamanoğlu'nun vekâletinde İstanbul 11. Asliye Hukuk Mahkemesi'ne başvurarak CHP aleyhinde dava açar. Jüri kararıyla birincilik ödülü kazanmasına rağmen CHP yönetiminin aldığı derecesini tanımadığı gibi hak ettiği 3.000 liralık mükâfatı da vermediğini belirten Necip Fazıl, bu paranın kanunî faizleriyle birlikte ayrıca yaptığı harcamalara karşılık CHP'den 500 lira talep etmiştir. Dâvânın açılmasının ardından CHP yönetimi partiyi savunmak için Mekki Hikmet Gelenbeğ, Faruk Dereli, Turgut Oktay'dan müteşekkil bir avukat ordusu kurar. Çok geçmeden Gelenbeğ'e bir yazı gönderen parti yönetimi, 'parti merkezinin Ankara'da olması hasebiyle bu dava rüyetinin İstanbul mahkemelerinin haricinde olduğundan bahisle' davanın İstanbul'dan Ankara'ya naklini ister. Ancak 4 Nisan günü İstanbul mahkemesine yetkisizlik isnat eden ve davanın Ankara'da açılması gerektiğini söyleyen CHP avukatı Gelenbeğ'e karşı Necip Fâzıl bütün hitabet ve belagat kudretini konuşturarak şöyle diyecektir: 'Vatanın siyasî, içtimaî, ruhî ve fikrî yol göstericisi dâvasında bir parti, kendisini herhangi bir dükkân veya müessese değil, bir bütün addetmek mevkiindedir. Türk kaza temsilciliği de, ister İstanbul, ister Ankara, ister Çemişkezek'teki örnekleriyle bir bütündür. Bu yüzden partinin, huzuruna davet edildiği ilk Türk hâkimi karşısında -eğer varsahakkını şerefle müdafaaya kıyam etmesi ve dâvayı şerefle kabul etmesi gerekirdi. Görüyorsunuz ki, bu parti, ilk mukabele adına, teslim edildiği adalet önünde, birtakım kanunî usul hilelerine başvurarak huzurunuzdan kaçmak gibi bir taktik kullanıyor! Bu ciheti vasıtanızla Türk umumî vicdanına arz ediyorum. Gerisini avukatım söylesin!' Necip Fazıl'ın sır gibi sakladığı konak ve komşuları Necip Fazıl Kısakürek, doğma büyüme İstanbulluydu. O ve Ben isimli otobiyografik eserinde Çemberlitaş'ta, Sultanahmet'e doğru inen sokaklardan birinde, kocaman bir konakta dünyaya geldiğini söyler. 'Bir Yalnızlık Gecesinin Vehimleri' adlı eski bir hikâyesinde anlattığı ev harem ve selamlıklı, iki kapılı, yirmi odalı taş ve tuğladan yapılmış bir konaktır. Adı geçen eserindeki tasvirine göre, selamlık kapısının önünde, bodrum katının üstünde birkaç merdivenle çıkılan köşeleme mermer bir sahanlık ve hemen yanında küçük bir bahçe vardır. Mermer sahanlıkta üst katın çıkıntısının oturduğu iki mermer sütun ve giriş kapısı bulunur. Asıl bahçe konağın arkasındadır; iki ucunda uşak odası ve çamaşırhanenin bulunduğu bu bahçenin ortasında 'yakın bir tanıdık gibi suratının bütün çizgileriyle tanıdığı' dut ağacı yükselir. Bu dut, Bir Adam Yaratmak 'ta incir ağacına dönüşecektir. Konak tarafında da dikine batırılmış çakıl taşlarından daracık bir yol bulunur. Necip Fazıl, yaşadığı ve doğduğu yerle alakalı tasvirlerini bolca yapmış olsa da Sultanahmet'e doğru inen sokağın hangi sokak olduğunu nedense yazmamıştı. Bunun yanı sıra Necip Fazıl'ın hayranlarının ve onun hakkında yazıp çizenlerin merak edip de konağın yerini belirlememiş olmaları da şaşkınlık uyandıran bir unsurdur. Hâlbuki O ve Ben'deki 'Bahçeye, komşu konakların arka cepheleri bakıyor. Şu Esvapçıbaşı'nın, şu bilmem kimin evi...' cümlesinden yola çıkılarak, yani II. Abdülhamid devrinin ünlü şahsiyetlerinden biri olan Esvapçıbaşı İlyas Bey'in konağı tespit edilerek Necip Fazıl'ın dedesi Mehmed Hilmi Efendi'nin konağının yeri de az çok belirlenebilirdi. Esvapçıbaşı İlyas Bey, İkinci Abdülhamid döneminde saraydaki tiyatronun yönetmeniydi. Yıldız Saray Tiyatrosu'nda oynanacak oyunun seçimi konusunda da belli bir işleyiş vardı. Tiyatronun müdürü Esvapçıbaşı İlyas Bey, ya sultanın istediği oyunu oyunculara bildirir ya da bir oyun seçilmemiş ise bu seçimi kendisi üstlenirdi. Adliye Sarayı'na giden yolun başında Sultan Abdülhamid'in ikinci kâtibi Arap İzzet'in gösterişli konağı yükseliyordu. Esvapçıbaşı İlyas Bey'in iki katlı ve mermer korniş kapılı konağı hemen onun yanındaydı. Refet Paşa, İstanbul'un kurtuluşunu halka bu konağın bir penceresinden müjdelemiştir. Necip Fâzıl'ın ifadesine göre, arka cephesi Mehmed Hilmi Efendi'nin konağının bahçesine bakan ve 1950'lere kadar yerli yerinde duran bu konak, bir ara Şark Mahfeli isimli kulüp tarafından kullanılmıştı. Necip Fâzıl'ın doğduğu muhteşem konağın Binbirdirek'te, belki de Binbirdirek Sarnıcı'nın üstünde olduğunu, Sultanahmet'e inen sokakla da Klodfarer ismini taşıyan caddenin kastedildiğini tahmin ediliyordu. Talip Mert'in Osmanlı Arşivi'nde bulduğu bir belgede konağın yeri şöyle belirtilmişti: '1332 senesi Nisan'ının 14. Günü (28 Nisan 1916) Peykhane yakınlarında Uzunşücaeddin Mahallesi'nde vefat eden Dersaadet İstinaf Mahkemesi birinci başkanlığından emekli Mehmed Hilmi Bey ibni'l-müteveffa Necib Efendi ibn-i Abdullah'ın verâseti vefatıyla ... zevcesi Ahmed Salim kızı Hatice Zafer Hanım ile...[ondan] doğma, şu anda burada olmayan Fatih Sulh Mahkemesi Başkâtibi Fâzıl Bey ve Nihat Bey'in eşi Meliha Hanım'a ait olduğu [aşağıda hüviyetleri yazılan şahısların] şahitlikleriyle sâbit olmuştur.' Belgede zikredilen Uzunşücaeddin Mahallesi, Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından 1978 yılında yayımlanan XIX. Asırda İstanbul Haritası'nda görülüyor. Klodfarer Caddesi'nden Sultanahmet'e doğru inerken sağdaki Keçecizade Fuad Paşa Camii bu mahallededir. Bu caminin yerinde daha önce Fatih'in şâtırlarından ve fetih askerlerinden olduğu bilinen Uzun Şücaeddin'in 1477 yılında yaptırdığı, 1865 Hocapaşa yangınında harabeye dönen mescit bulunuyordu ve banisinin kabri, mihrap duvarının hemen önündeydi. Hüseyin Ayvansarayî, Hadikatü'l-Cevami 'de, Ayasofya'da, minberin karşısındaki duvarda görülen pençe nişanının kısaca Uzun Şüca diye anılan Şücaeddin'e ait olduğunu söyler. Uzun Şüca Mescidi, bir zamanlar Binbirdirek Sarnıcı'nın tam üstünde yükselen Fazlı Paşa Sarayı'nın yakınında yer aldığı için Fazlıpaşa Sarayı Mescidi adıyla da bilinirdi. Nitekim Reşat Ekrem Koçu'nun İstanbul Ansiklopedisi 'nde Fazlıpaşa Sarayı Mescidi adıyla madde başı yapılmıştır. XVI. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış saray damatlarından olan Kara Fazlı Paşa, vezir olarak pek de başarılı bir adam değilmiş fakat ileriki yaşlarında gün görmüşlüğü ve hoş sohbeti sayesinde bir inşaların odak noktası haline gelmiş. Sultan I. Ahmed'in onu sarayında zaman zaman ziyaret ederek sohbet ettiği bile söylenir. Ziyaretler sıklaşınca Fazlı Paşa, sarayında padişahın oturması için bir taht yaptırmış ve bu tahtın konulduğu odaya 'Hünkâr Sofası' adı verilmiş. Fazlı Paşa Sarayı, 1660 yılında, İstanbul tarihinin en büyük felaketlerinden biri olan Ayazmakapısı yangınında yanmış, yerine yapılan ve halk arasında aynı adla anılan ahşap konak da bir süre Defterdarlık olarak kullanıldıktan sonra 1865 yılında çıkan Hocapaşa yangınında yok olmuştur. XIX. Asırda İstanbul Haritası 'nda Binbirdirek Sarnıcı'nın üstü de Fazlıpaşa Meydanı olarak gösteriliyor. Bu bilgiler ışığında, Necip Fâzıl'ın doğduğu konağın Binbirdirek Sarnıcı'nın üzerinde değil, biraz daha aşağıda, Fuad Paşa Camii'nin aşağı yukarı karşısında, belki de Peykhane Sokağı'yla Klodfarer Caddesi'nin kesiştiği noktada olduğu söylenebilir. Peykhane Sokağı, ismini bu bölgedeki peyk kışlasından almaktadır. Peykler, Osmanlılarda yaya postacı sınıfıydı ve hızlı koşmakla tanınırlardı. Önceleri padişahların iradelerinin tebliği için kullanılan peykler, daha sonra süslü elbiseleri ve uzun sorguçlarıyla padişaha gezilerinde refakat eden bir sınıfa dönüşmüştü. Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan sonra dağıtılan bu teşkilatın kışlası da on sekizinci yüzyıl başlarında ismini geride bırakarak yok olmuştur. Dikkat çekici olan, Uzun Şücaeddin'in kaynaklarda Fatih'in şâtırlarından biri olarak zikredilmesi, şatırların da peyklerinkine benzeyen görevlerinin bulunmasıdır. Şâtırlar, mevkib-i hümâyunlarda, yani padişah alaylarında gösterişli kıyafetleriyle peyklerin önünde yer alırlardı. Fazlıpaşa ve Uzunşücaeddin, büyük konaklarıyla meşhur mahallelerdendi. Malik Aksel, 'Divanyolu Konakları' başlıklı yazısında bu konaklardan 1930'lara kadar ayakta kalabilenleri tek tek zikreder. Bugün, Piyer Loti Oteli'nin bulunduğu yerde Âsım Paşa Konağı diye bilinen bir konak varmış. Bahçesindeki bodur ağaçlarla yaz kış yeşil görünen ve Mısırlı Mustafa Fâzıl Paşa'nın 1870 yılında kurduğu ilk Avrupaî kulübe, daha sonra Evkaf Nezareti'ne, bir süre de Darülmuallimin-i Âliye'ye ev sahipliği yapan bu muhteşem konak, Piyer Loti ve Klod Farer için Türk dostları tarafından minnettarlıklarının ifadesi olmak üzere yerine bir âbide dikmek amacıyla yıktırılmış. Âbideyi yapamamış, ancak bu iki Fransız yazarın isimlerini o bölgede birbirine paralel iki sokağa vermişlerdir. Âsım Paşa Konağı'nın karşısındaki konak da, günümüze ulaşmış birkaç Divanyolu konağından biri olan Ârif Paşa Konağı'dır. II. Meşrutiyet'in ilânından sonra sekiz bin liraya satın alınıp tamir edilerek Şehremaneti'ne tahsis edilen bu konak, Mütareke devrinde Fransız işgal kuvvetleri tarafından karargâh binası olarak kullanılmıştı. Operatör Cemil [Topuzlu] Paşa, hatıralarında, kendi şehreminliği sırasında Ârif Paşa Konağı'nın, yıllardır tamir yüzü görmemiş, odalarındaki bütün eşyaları kullanılmayacak kadar eski, Şehir Meclisi'nin toplanabileceği bir salonu bile bulunmayan köhne bir bina olduğunu yazar. Cumhuriyet'ten sonra tekrar İstanbul Belediyesi'ne verilen Ârif Paşa Konağı, bir ara restore edilerek Konservatuvar'a tahsis edilmişti. Bizans'ın ünlü Teodosius Sarnıcı (Şerefiye Sarnıcı), yakın zamanlara kadar Eminönü Belediyesi'nce kullanılan bu konağın altındadır. Konağa ismini veren Ârif Paşa'nın hangi Ârif Paşa olduğu belirsizdir. Reşat Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi nde bu konağa müstakil bir madde ayırmış, fakat ilk sahibinin hangi Ârif Paşa olduğunu kaydetmemiş. Malik Aksel ise 'Divanyolu Konakları' başlıklı yazısında Trablusgarp Valisi Ârifî Paşa'nın konağı olduğundan söz eder. Belki Sadrazam Ârifî Mehmed Paşa, belki de ressam Mehmet Ârif Paşa'dır, kim bilir… Divanyolu'nda günümüze ulaşmayı başaran konaklardan birinin de Şair Nigâr Hanım'ın kayınpederi Defter-i Hakanî Senedât Müdürü Hacı Sâlih Efendi'nin konağıdır. Konak yakın zamana kadar Sağlık Müzesi ve Kuduz Hastahanesi olarak kullanılıyordu. Bu bilgiler ışığında Necip Fâzıl'ın dedesi Mehmed Hilmi Bey'in Divanyolu civarında uzun yıllar Arap İzzet Paşa, Esvapçıbaşı İlyas Bey, Hacı Sâlih Efendi, Âsım Paşa ve Arif Paşa gibi, Sultan II. Abdülhamid devrinin önemli devlet adamlarıyla komşuluk ettiğini, namazlarını da -Sultanahmet Camii'ne kadar yürümeye üşenirse büyük ihtimalle Fuad Paşa Camii'nde kıldığını ve zaman zaman namaz çıkışlarında Uzun Şücaeddin ve Fuad Paşa'nın ruhlarına Fatiha okuduğunu söyleyebiliriz. (Türk Edebiyatı dergisi - Ocak / 2015, 495. sayı)