Darbelerle Osmanlı İmparatorluğu

DARBE GELENEĞİ Türkiye, son yarım yüz yıl içinde defalarca sivil siyasete yapılan askeri darbelerle sarsıldı. Askeri darbeler kimi zaman hükümet devirdi, kimi zamansa başbakan idam ettirdi. Ancak askeri darbe geleneği aslında neredeyse Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk dönemlerine kadar uzanıyor. Türkiye’de demokrasiyi rafa kaldıran askeri darbeler, Osmanlı’da ise çok sayıda Padişahı ya tahttan indirtti ya da öldürttü. OSMANLI’NIN DARBE TARİHİ Osmanlı’da hangi padişahlar askeri darbelerle devrildi? Kaç padişah askerler tarafından öldürüldü? Kellesi askeri ayaklanmalar ve dabelerle alınan, acımasızca katledilen sadrazamlar kimler? Osmanlı’da kaç askeri darbe ve isyan oldu? Günlerce, hatta kimi zaman aylarca süren askeri isyanlar imparatorluğu nasıl etkiledi? Kaç tane padişah askeri isyanla devrildi? Osmanlı’da ilk askeri isyan 1446'da Buçuktepe İsyanı olarak bilinen isyandır. Son isyan ise 1913’te gerçekleşen Babıali İsyanı’dır. 36 Osmanlı padişahından 12 tanesi askeri isyanla tahttan indirildi. Hangi padişahlar tahtını kaybetti II. Bayezid, II. Osman, I. Mustafa, Sultan İbrahim, IV. Mehmed, II. Mustafa, III. Ahmed, III. Selim, IV. Mustafa, Sultan Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid askeri bir isyan veya darbe sonucu tahtını kaybetti. Hangi padişahlar katledildi? Osmanlı’da askerlerin isyan etmediği padişah neredeyse yok gibi. Tahtını kaybeden padişahlardan II. Bayezid, II. Osman, Sultan İbrahim, III. Selim, IV. Mustafa ve Sultan Abdülaziz tahttan indirildikten sonra öldürüldü. İlk askeri isyan kime karşı gerçekleşti? Osmanlı’da ilk askeri isyan, Osmanlı’yı devletten imparatorluğa yükselten ve İstanbul’u fetheden Fatih Sultan Mehmet’e karşı gerçekleşti. Yavuz Sultan Selim’in ise çadırına askerler tarafından kurşun sıkıldı. Darbelerle deden toruna devrildiler 1648 yılında gerçekleşen askeri isyanla tahtını kaybeden Sultan İbrahim’in yerine oğlu IV. Mehmed geçti. Ancak o da 1687’de gerçekleşen bir başka isyanla tahttan indirildi. Sonrasında ise II. Mustafa tahta çıktıktan 8 yıl sonra bir başka isyanla saltanatını kaybetti. Sultan Ahmet Meydanı kan denizine döndü 1648 yılında Sultan İbrahim devrildikten sonra Yeniçeriler ile Sipahiler arasında çıkan çatışma, korkunç bir manzara doğurdu. Sultan Ahmet Meydanı adeta cesetlerle kaplandı. Yeniçeriler ile sipahilerin karşılıklı olarak birbirlerine ateş ettikleri çatışmada Sultan Ahmet Camisi’nin de kapı ve pencerelerine çok sayıda kurşun isabet etti. Cenaze namazları bile kılınmadı Yeniçeriler ve sipahiler arasında çıkan çatışmada Osmanlı Ordusu kendi içinde savaşırken bu kavganın galibi Yeniçeriler oldu. Çatışmada 200’den fazla sipahi öldürüldü ve bunların asi oldukları iddia edilerek cenaze namazları bile kılınmadan denize atıldılar. Padişahın gözleri önünde sadrazam parçalandı Çıkan askeri isyanların çoğu, padişaha gözdağı vermek için sadrazamların kellesinin askerler tarafından alınmasıyla son bulurdu. IV. Murat’a karşı isyan eden Yeniçeriler, Sadrazam Hafız Paşa’yı Sultanın gözleri önünde paramparça ettiler. Osmanlı Hanedanı’nı değiştirmek istediler II. Mustafa’nın Karlofça Antlaşması sonrasında devlet işlerinden elini çekip Edirne’ye yerleşmesi, Ordu içinde Osmanlı Hanedanı’nın devrilmesi tartışmalarını beraberinde getirdi. 1703 yılında gerçekleşen isyanla Sultan tahtından indirildi ve yerine Kırım Hanedanı’ndan birinin getirilmesi gündeme geldi. Padişah tahttan indirildi, Şeyhülislam nehre atıldı Doğrudan Osmanlı Hanedanı’nı devirmeye yönelik ilk isyan olan 1703 ayaklanmasında Sultan II. Mustafa tahttan indirilirken, Şeyhülislam Feyzullah Efendi ise önce bir zindana kapatıldı, sonra ise katledilerek Tuna Nehri’ne atıldı. Darbe ve isyanları bitirmek isteyen padişah Sultan II. Mustafa devrildikten sonra yerine geçen III. Ahmet ise Patrona Halil İsyanı ile saltanatından oldu. Yerine ise I. Mahmut getirildi. Ancak, Yeniçeriler bütün yönetim kontrolünü ellerinde tutuyorlardı. I. Mahmut, Osmanlı Ordusu’nun devtleti felç eden isyan ve darbelerini kökten çözme kararı aldı. Darbeci Patrona Halil’in kellesi vuruldu Sultan Mahmut, asker sorununu çözmek için, bir plan hazırladı. Plana göre Patrona Halil ve adamları bir savaş meselesini görüşmek için çağrılacak ve öldürüleceklerdi. Patrona Halil, sarayın içindeki Revan Köşkü’nde sultanı beklerken yine askerler tarafından öldürüldü. Yangın çıkaran darbeciler Sultan I. Abdülhamit döneminde ordu içindeki güçler yönetim üzerindeki hakimiyetlerini sürdürmek için yangın çıkararak bir kaos ortamı yarattılar. Bu kaos ortamıyla Sadrazam değiştirildi. Yangının çıkarılma nedeni ise Padişah’a göz dağı vererek askerin yönetim üzerindeki etkisini güçlendirmeye yönelikti. Ordu darbe yapmaktan düşmanla savaşmayı unuttu Osmanlı Ordusu’nun asıl gücü olan Yeniçeriler, artık askeri darbe ve isyan etmeyi bir gelenek haline getirdiler ve yönetimi tamamen kontrol altına aldılar. Artık Osmanlı Ordusu yabancı güçlere karşı savaşmak yerine yönetimden padişah devirip yerine bir başkasını geçirmekle meşguldü. İmparatorluk, Yeniçeriler’i savaşmaya bile ikna edemiyordu. Sultan, darbecilerle baş edemeyince orduyu değiştirdi Halk da artık Yeniçeriler’den bıkmıştı. II. Mahmut, halkın da desteğini arkasına alarak 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdı. Sultan, halkın sempatisini kazanmak için yeni kurduğu orduya ise, 'Asâkir-i Mansure-i Muhammediye', yani Hazreti Muhammed'in Muzaffer Askerleri adını verdi. Ordu yine yönetimi ele geçirdi Yeni ordu da kısa sürede yönetimde yer almaya çalıştı ve yeni ordunun başındaki serasker protokol bakımından Şeyhülislam ve Sadrazam ile denk hale getirildi. Bu aşamada, ordunun iktidar üzerindeki etkisi artarken, rejimi kollayıp koruma görevi de ordunun oldu. Darbe deşifre oldu Tanzimat Fermanı, Kırım Savaşı sonrası ekonomik bozulma ve Islahat Fermanı orduda rahatsızlıklara neden oldu ve Sultan Abdülmecid’e karşı bir darbe tertiplendi. Bunun için bir gizli örgüt kuruldu ancak darbe planı deşifre olunca askeri isyan önlendi. 50 yıl aradan sonra ilk darbe Yeniçeri Ocağı’nın kapatılmasıyla herkes darbe döneminin artık kapandığını düşünürken kurulan yeni ordu, başarıya ulaşan darbesini 50 yıl sonra gerçekleştirdi. 1876’da Sultan Abdülaziz askeri darbeyle tahtından indiridli. Tahttan indirildikten sonra ise öldürüldü. Askeri darbe geleneği Osmanlı’yı bitirdi Sultan II. Abdülhamit de askerler tarafından tahttan indirilen padişahlar arasında yer aldı. Bu aşamadan sonra iktidarı askeri destekle ele geçiren İttihat ve Terakki Cemiyeti, bir yandan Osmanlı’yı Birinci dünya Savaşı’na sürükleyerek devleti parçaladı, bir yandan da askeri darbelerle geçecek yeni bir yüzyıla kapı araladı.