VİYANA SÖZLEŞMESİ NEDİR?
Viyana Sözleşmesi Avusturya'nın başkenti Viyana'da 2 Mart-14 Nisan 1961 tarihleri arasında düzenlenen "Birleşmiş Milletler Diplomatik İlişkiler ve Dokunulmazlıklar" konferansında alınan kararlarla çerçevesi imzalanan uluslararası sözleşmedir. Viyana'da Avrupa devletleri ile Türkiye'nin de aralarında bulunduğu çok sayıda devletin imzacı olduğu bir sözleşme olarak biliniyor. Sözleşme 12 Eylül 1984 tarihinde Türkiye'de TBMM'de kabul edildikten ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylandıktan sonra Resmi gazetede yayınlandı. Resmi Gazetenin 18513'üncü sayısında yayınlanan 3042 sayılı kanunun başlığı "Diplomatik İlişkiler Hakkındaki Viyana Sözleşmesine Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun" olarak geçiyor.
VİYANA SÖZLEŞMESİ'NİN 41. MADDESİ NE DİYOR?
1. Kabul eden Devletin kanunlarına ve nizamlarına riayet etmek, ayrıcalıklarına ve bağımsızlıklarına hrlel gelmeksizin, bu gibi ayrıcalıklardan ve bağışıklıklardan yararlanan her şahsın görevidir. Anılan Devletin iç işlerine karışmamak da bu şahısların keza görevidir.
2. Gönderen Devlet tarafından kabul eden Devlet nezdinde yapılması misyonun uhdesine tevdi olunan biJlün resmî işler, kabul eden Devletin Dışişleri Bakanlığı veya mutabık kalınacak başka Bakanlık ile veya aracılığıyla yürütülür.
3. Misyonun binaları, misyonun bu Sözleşmede belirtilen görevleri veya diğer genel uluslararası hukuk kuralları veya gönderen ve kabul eden Devlet arasında yürürlükte olan özel anlaşmalar ile bağdaşmayacak bir tarzda kullanılmaz.
İSTENMEYEN ADAM (PERSONA NON GRATA) İLAN ETME ŞARTLARI NELER?
Persona Non Grata' Latince kökenli bir söz grubu olup 'İstenmeyen Kişi' anlamına gelmektedir. Çoğulu "Personae Non Gratae" şeklindedir. Persona Non Grata terimi 1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Konvansiyonu'nun 9. maddesinde düzenlenmiştir.
MADDE 9. 1. Kabul eden Devlet, herhangi bir zaman ve kararının gerekçesini açıklamak zorunluluğunda olmaksızın, gönderen Devlete misyon şefinin veya misyon Diplomatik kadrosunun herhangi bir üyesinin istenmeyen şahıs (persona non grata) olduğunu veya misyon kadrosunun herhangi bir başka üyesinin kabule şayan olmadığım bildirebilir. Bu takdirde, gönderen Devlet, duruma göre, ilgili şahsı geri çağırır veya misyondaki görevine son verir. Bir şahıs kabul eden Devletin ülkesine gelmeden önce de istenmeyen veya kabule şayan olmayan şahıs olarak ilan edilebilir.
Gönderen Devlet bu maddenin 1 inci fıkrasında kayıtlı yükümlülüklerini yerine getirmeyi reddeder veya makul bir süre içinde yerine getirmezse, kabul eden Devlet ilgili şahsı misyonun bir üyesi olarak tanımayı reddedebilir.
Kabul eden devletin Persona Non Grata ilanı için herhangi bir gerekçe açıklamasına gerek yoktur. Yaygın olarak, kabul eden devletin menfaatlerine aykırı davranışlarda bulunan veya işlediği suç sonrası diplomatik kurallar nedeniyle yargısal yaptırıma tabi tutulamayan diplomatik görevliler hakkında bu ilan gerçekleştirilir.
Diplomatik görevli, henüz gönderilmeden önce kabul eden devlet tarafından yükümlülüklere ve gerekliliklere aykırı işlem ve eylemleri sebebiyle 'Persona Non Grata' ilan edilebilir.
Persona Non Grata ilanı diplomatik görevlinin diplomatik dokunulmazlığını kaldırmaz. Yaygın olarak diplomatik görevlisi persona non grata ilan edilen devlet görevliyi geri çağırmaktadır fakat bu yaptırımdan doğan bir zorunluluk değil, pratik uygulamanın sonucudur.
PERSONA NON GRATA İLANININ DAYANDIĞI TEMEL SEBEPLER
Diplomatik görevlinin kabul eden devlet menfaatlerine aykırı tutum ve davranışları
Diplomatik görevlinin kabul eden devlet sınırları içinde birtakım suçlar işlemesi
Misilleme (Diplomatik görevlisi başka bir ülkede Persona Non Grata ilan edilen devletin, bu ilana karşılık olarak o devlete ait olan diplomatik görevliyi de kendi ülkesinde Persona Non Grata ilan etmesi)
'Persona Non Grata'nın hukuki ve diplomatik çerçevedeki boyutu Viyana Konvansiyonu'nda yer aldığı şekildedir. Fakat günümüzde bu yaptırım diplomatik görevli olmayan kişiler üzerinde de toplumsal ve ülkesel baskı oluşturulmasını sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.
Örnekleri;
ABD'li siyasetçi Donald Trump ziyaret ettiği ülkelerde vermiş olduğu sert ve polemik yaratan demeçler sebebiyle Meksika ve Panama tarafından Persona Non Grata ilan edilmiştir.
Bulgaristan'ın bir Türk diplomatik görevlisini 'din işleri' ile yoğun şekilde ilgilenmesi sebebiyle Persona Non Grata ilan etmesi üzerine Türkiye devleti de Bulgaristan devletinin diplomatik görevlilerinden birini misilleme amacıyla Persona Non Grata ilan etmiştir.
2012 yılında İsrail devleti Alman edebiyatçı Günter Grass'ı İsrail'i eleştiren ve suçlayan şiirleri sebebiyle Persona Non Grata ilan etmiştir.
