Aslında fark eden bir şey yok. Obama İran ile anlaşma yaparak İran'ı ehilleştirmek İsrail'e tehdit olmaktan çıkarmak istedi. Trump ise İran'ı zor kullanarak ehilleştirmek istiyor. ABD, Orta Doğu'ya be İran'a ambargo uygulanmasına bu şekilde bakıyor. ABD'nin İran ambargosu ve bölgeye bakışını BAU Kıbrıs Uluslararası İlişkiler Dekanı Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney TAKVİM için değerlendirdi.
İran'a ambargonun amacı nedir?
Obama döneminde yapılan anlaşma ile İran, bir yıl içerisinde nükleer askeri güç olabilecek duruma gelmişti ve P5 anlaşma ile 10 yıl sonrasına ötelemiş oldular. İran bugün nükleer eşiğinde bir ülke konumunda. İsterse nükleer olabilecek durumda.
Sorun nereden kaynaklandı?
Trump, yapılan anlaşmanın kötü olduğunu söylüyor. Yapılan anlaşma Güvenlik Konseyi'nin 5 üyesi ve Almanya arasında yapıldı. Onun için meşruydu. Evet, bu anlaşma Balistik Füze Sistemleri'ni içermiyor. 10 yıl sonra nelerin olacağı belirsiz. Obama, bu anlaşmayı imzalarken de o da bilmiyordu.
Trump, anlaşmayı neden bozdu?
Trump, balistik füzeleri ile etrafına tehdit yaydığını belirterek bu anlaşamadan çekilmenin planını yaptı. Ama esas amacı rejim değişikliğini gerçekleştirmek. Geçmişte çok defa denense de. Bu yaptırımlar ile İran'ı iktisadi olarak içeriden çökertmek istiyorlar. Rejim değişikliği olmuyorsa iyice sıkıştırarak, ekonomik olarak tecrit edilebilirse tekrardan masaya yeni koşullar üzerinden getirip yeni anlaşma yaptırmak.
Bölgeye yönelik bir plan var mı?
Asıl amaç tabi ki Orta Doğu'daki düzeni değiştirmek. Trump yönetimi, bir taş ile 3-4 kuş vurmayı planlıyor. İran'ı her taraftan sıkıştırıp, elini kolunu bağlayıp masaya getirmek. Ve tabi ki en önemli konu da İsrail'in güvenliğini de önde tutarak Orta Doğu'da bir düzen oluşturmak.
Nasıl bir düzen?
İsrail, Suudi Arabistan, BAE, Mısır, Kıbrıs Rum kesimi, Yunanistan'a kadar ittifakı uzatabilirsiniz. Bu kuşağın hakim olacağı Orta Doğu'da yeni bir düzen kurulmak isteniyor. Bunu destekleyecek olan Suriye'nin kuzeyinde Garnizon devlet de bu amaç için planlanıyor. PYD'yi, ABD askeri ile desteklerken bizim ilk gördüğümüz sınır boyunda terör oluşumu değil, bunun asıl amacının İran olduğunu düşünmemiz gerekiyor. Birçok plan bir anda devreye sokuluyor.
İRAN'IN NÜKLEER OLMASI ENGELLENEMEZ
İran ne yapabilir?
İran ne zaman uranyumu yüzde 20 zenginleştirme eşiğini yakaladı, artık bundan sonrası çok kolay hale geldi. O teknolojiyi elde ettikten sonra geriye dönüşü mümkün olmaz. İran nükleer olmaya en yakın bir ülkedir artık. İster nükleer binalarını bombalayın, İsrail'in yaptığı gibi nükleer bilim insanlarını ortadan kaldırıp, İran'ın nükleer olmasını engelleyemezsiniz. İran, tıpkı İsrail gibi nükleere geçer fakat bunu gizli tutabilir. İsrail nükleerdir fakat açıklanmaz, gizli kalmasını ABD istemiştir. Çünkü bölgedeki diğer ülkeler bunu dengelemek için nükleer olmasın istenir. Bugün İsrail'in nükleer olduğunu herkes biliyor ama politika böyle.
TAHRAN'IN DEMOKRATLAR UMUDU
İran yaptırımlara ne kadar dayanabilecek?
İran, iktisaden zayıf durumda, ama ambargolara hazırdı. ABD seçim sonuçları İran'ı bir anlamda umutlandırdı. Diğer taraftan uluslararası toplum, yaptırım kararının adil olmadığı kanısında. Yaptırım karşıtı önemli bir kamuoyu var ve bu çok önemli bir şey. Rusya, İran petrolünü piyasaya sürebilir ve oradan Türkiye'ye de petrol akışı olabilir. Demokratların seçimleri kazanması, İran için bir umuttur.
8 ülkeye muafiyet sağlanmasının nedeni nedir?
Petrolün uluslararası alanda satılmasını sıfırlamak istiyor ama bunu yapamayacağını da görüyor. 8 ülkeye muafiyet verilmesinin en önemli nedeni uluslararası alanda petrol fiyatlarının artmasını engellemek. Petrol fiyatlarının yükselmemesi için Suudi Arabistan'a rezervlerini piyasaya sürmesini, arzı arttırmasını istedi. 8 ülkenin petrol alımını birden engellemek istemedi, çünkü bu fiyatların yükselmesine neden olabilirdi. Muafiyet onun için.
TÜRKİYE'NİN KOZLARI ABD'Yİ SIKIŞTIRDI
Türkiye neden muaf tutuldu?
Bugün, Türk-ABD ilişkilerinde bir katalog çözüm bekleyen konu var. Son bir ay içerinde olanlar hem bölge de hem de küresel alanda olanlar, Türkiye'nin uluslararası alanda elini çok güçlendirdi. Asıl mesele, 'Kaşıkçı meselesi'. Türkiye, Kaşıkçı meselesinde elindeki kartları çok iyi oynadı ve Amerika Birleşik Devletleri'ni bir anlamda sıkıştırdı.
KAŞIKCI CİNAYETİ SUUD-İSRAİL İTTİFAKINI ÇÖKERTTİ
Kaşıkçı cinayeti nelere neden oldu?
Türkiye, Suudi Arabistan üzerinden bölgede oluşturmaya çalıştığı kuşağı negatif yönden etkiledi. Kaşıkçı cinayeti, Suudi Arabistan'ın uluslararası kamuoyu tarafından hiçbir güvenirliliği kalmadığını gösterdi. ABD, Suud'u güvenilir reformist aktör olarak Orta Doğu'ya sunmaya çalışmıştı, Suud-İsrail kuşağı da çöktü artık. Kaşıkçı cinayeti bu kuşağın tabutuna çakılan son çivi gibi oldu. Suudi Arabistan'ı bir arada tutmak, Prens Selman'ı etkin kılmak için isteyen yegâne ülke İsrail. Çünkü düzenek onun üzerinden oluşturuldu.
ABD'nin Türkiye'ye açılım yapmasının nedeni nedir?
Türkiye bölgesinde çok iyi direnebilmiş bir ülke. Etrafımızda olup bitenlere karşı Türkiye çok iyi durabildi. Türkiye aynı zamanda sahada da çok başarılı olmasını bildi. Yaptırımları uygulamayacağını söylediği gibi haklı nedenleri ortaya koydu. Türkiye hep meşru adım atıyor ve sahada çok başarılı hareket ediyor, Menbiç üzerindeki oyalamaları gördüğünü ifade ediyor, Fırat'ın doğusu için hazırız dedi ve top atışları da yaptı. Bütün bunlar, ABD'nin son dönemdeki Türkiye konusundaki kararların değişmesine neden oldu.
Bu açılımları beklemeli miyiz?
Türkiye'nin sahadaki duruşunun devam etmesi önemlidir. Türkiye'nin duruşu ile Suud-İsrail kuşağının bugün etkisiz hale gelmiştir. Tabi ki İsrail de durmayacaktır. İslam NATO'sunu oluşturmaya çalışılırken bugün yara almış olması ile İsrail, şimdi de Akdeniz'deki enerji meselesini gündeme taşıyarak Türkiye'yi sıkıştırmak isteyecektir. Suudi Arabistan bunun içerisinde yaralı bir aslan gibi ama BAE'ni unutmamak gerekiyor. Bu mücadele sahada daha bitmedi, devam ediyor. Daha önemlisi Suriye'de ne olacağı bilmiyoruz.
PYD'Yİ MEŞRULAŞTIRMAYI PLANLIYOR
Amerika PKK'nın liderlerini yakalama kararı almasının arka planında ne var?
Amerika, PKK'yı PYD'den ayrıştırmak istiyor. PKK'nın yerine PYD'yi yerleştiriyorlar. Çok önceden de "PKK/PYD değildir" diyordu. Buna 'SDG' diye bir kılıf bulmuştu. Bizimle Münbiç'te ortak devriye başlattı, arkasından PYD ile de ortak devriyeye başladı. Amerika, PYD'den vazgeçmiyor. Türkiye dostu olarak bilinen James Jeffrey; "PYD'yi PKK gibi terör örgütü olarak görmüyoruz" diye açıklama yaptı. Bu açıklama, bir aldatmacadan ibaret. İleriye dönük olarak Garnizon devlet planı ile Türkiye'yi ikna etmeye çalışmaktalar.
Prens Selman'ın siyasi geleceği var mı?
Ben Prens Selman'ın siyasi işinin bittiğine inanıyorum. Bu tür ülkelerin askeri yapılanmaları Amerika tarafından yetiştirilmektedir. Bu ülkeler gerçek devlet değiller. Amerika mutlaka A,B,C planları yapmaktadır. Ama Suudi Arabistan'ı asla gözden çıkaramaz. İktidardan o gider bu gelir ama Suudi Arabistan'ın jeostratejik durumu ABD için çok önemlidir. Amerika her şeyi gözlüyor ama eskisi gibi OPEC'in ve başında etkili olan Suudi Arabistan'ın da petrol piyasalarını etkileyebilecek bir gücü de kalmadı. Her şey çok değişti. Onun için bir ara tehdit eder gibi oldu bir anda vaz geçti. Çünkü yeni petrol üreticileri devrede.
Bu yaptırımlardan sonra İran'a yönelik bir saldırı olabilir mi?
Saldırı bugün o kadar kolay bir şey değil. Saldırıyı çok kez konuştular, düşündüler ama olmadı. İran'ın nükleer gücünün elinden alınmasını isteyen İsrail ve Netenyahu hükümeti içinde farklı düşünen kesimler var. İsrail de, tek bir İsrail değil artık. Artık İran'ın tesislerini vurmakla nükleerden arındırılmış olamayacak. Çünkü bugün çok geç kalındı. İran'ın elinde Hizbullah, Yemen gibi enstrümanlar var.
İSRAİL'İN GÖREVİ DEMOKRASİYİ ENGELLEMEK
ABD - İsrail ittifakının amacı nedir?
Amerika'daki finans, medya gibi yapılar Yahudiler'in elinde, bunların ciddi etkisi vardır. Amerika, İsrail'in güvenliğini sağlamak suretiyle Orta Doğu'daki ülkelerin hiç birinin lider konumuna gelmesi, ülkeleri arasında işbirliğinin oluşmasını istemiyor. Demokrasi içinde yaşamaları asla istenmiyor. 2011'de başlayan Arap Baharı görüldü ve bugün tam tersine Suudi Arabistan'ın eliyle geri döndürüldü. Amerika'nın Orta Doğu'da hegemonyasının var olması için İsrail'in bölgede demokrasileri engellemesi gerekiyor. Esas mevzu budur. İsrail'in Çevre Doktrini ile İsrail, Araplar ile arasına bir Arap olmayan tampon bölge koymak ve Arap ülkelerinin de zayıf kalması amaçlanmaktadır.
Türkiye'nin bağımsız hareket ediyor olması Amerika'dan kabul görür mü?
Türkiye artık belirli konularda kendini kullandırmayacağını gösterdi. Türkiye'nin jeopolitik gücünü artık Amerika göz ardı edemeyecek durumda. Çünkü Türkiye'nin elinde çok ciddi kozları var artık. Düne kadar bu gibi durumlara dahi izin verilmiyordu. Başına bunca belalar gelmesine rağmen Türkiye direnip başarması artık Washington tarafından gözleniyor ve dikkate alınıyor.
2020 Amerikan seçimlerinde, Demokratlar gelirse değişen bir şey olur mu?
Demokratlar ya da Cumhuriyetçiler, Amerikan ulusal dış politika ve güvenlik meselelerinde değişiklik olmaz. Aralarında fark olmaz sadece uygulama biçimleri farklıdır. Uygulanan politikalar sadece farklı isimlerle yapılır. Amerika'nın bizim bölgemiz ile ilgili temel meselelere bakışı değişmez. İsrail'in güvenliği, petrol piyasalarının kontrolü konularında demokrat ya da Cumhuriyetçi ayırımı olmaz. Mesela Obama döneminde İran ehlîleştirilmek, Arap sokaklarının tepkisini azaltarak yapmak istenmişti bugün cezalandırılarak bu yapılmak isteniyor.
ALİ DEĞERMENCİ / NASIL OLUYOR?
